Ενα γλυκό βράδυ πρόσφατα, ένας Ελληνας φίλος με πήγε μια βόλτα στην Αθήνα με τη μοτοσικλέτα του. Κινηθήκαμε μέσα στην κίνηση, που μειώθηκε κατά την περίοδο της οκταετούς «μεγάλης ύφεσης» που συνεχίζεται.
Εξω από το κοινοβούλιο, μερικές ντουζίνες ανθρώπων κουνούσαν ελληνικές σημαίες και διαμαρτύρονταν για κάτι. Αυτές οι σκηνές όμως έχουν γίνει σπάνιες: οι περισσότεροι Ελληνες παραδόθηκαν. «Για μένα τώρα δεν υπάρχει κρίση», φώναξε ο φίλος μου μέσα από το κράνος. «Ετσι ζούμε. Και μαθαίνουμε να ζούμε με τους φόβους μας». Οι Αθηναίοι προσαρμόστηκαν σε μια αιώνια κρίση.
Το σημείο καμπής από τον θυμό στην αποδοχή ήρθε πριν από ακριβώς δύο χρόνια. Η ΕΕ και άλλοι ξένοι ηγέτες πίεζαν τη βαριά χρεωμένη Ελλάδα να κόψει τις δαπάνες. Ο ΣΥΡΙΖΑ έβαλε το θέμα σε δημοψήφισμα.
Καθοδηγούμενοι από τον ΣΥΡΙΖΑ ψήφισαν «όχι». Οι περισσότεροι πιθανότατα πίστευαν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα έδιωχνε τους δανειστές. Αντίθετα εντός εβδομάδας, με μια στροφή 180 μοιρών, ο ΣΥΡΙΖΑ ουσιαστικά συμφώνησε να ακολουθήσει τις διαταγές των δανειστών. Οι περισσότεροι Ελληνες πήραν το μήνυμα: δεν υπάρχει εναλλακτική, δεν υπάρχει διέξοδος.
«Τώρα οι άνθρωποι δεν έχουν ελπίδα. Είναι ένα είδος κακής προσαρμογής στην κατάσταση», λέει ο Γιάννης Καλλινικάκης, ένας από τους ψυχολόγους που μίλησα στο Κέντρο Αλληλεγγύης της Αθήνας, ένα hub της κοινωνίας των πολιτών που βοηθά μετανάστες και φτωχούς Ελληνες.
Πολλοί ηλικιωμένοι Ελληνες κυρίως βλέπουν την κρίση μέσα από θεωρίες συνωμοσίας. Ενας μού εξήγησε ότι η κυβέρνηση σε συνδυασμό με τα γερμανικά και ισραηλινά επιχειρηματικά λόμπι δημιούργησε την κρίση για να γεμίσει τις τσέπες της. Ηθελα να φωνάξω «σκουπίδια» αλλά στην πραγματικότητα είναι απλά η λάθος θεωρία συνωμοσίας. Η Ελλάδα είναι (εν μέρει) θύμα ξένης συνωμοσίας. Οι χώρες της ευρωζώνης δεν ήθελαν να καταστρέψουν την Ελλάδα, ήθελαν να την κρατήσουν στο ευρώ και να περικόψουν τις δαπάνες και η συνέπεια ήταν ένα οικονομικό αποδεκάτισμα. Η Ελλάδα είναι το πτώμα στο ντουλάπι, που θυσιάστηκε για να σωθεί το ευρώ.
Πολλοί νεότεροι Αθηναίοι, που τείνουν να είναι καλύτερα μορφωμένοι, κατηγορούν για την κρίση τους ηλικιωμένους Ελληνες: αυτούς που μετείχαν στο προ 2009 «σύστημα» κρατικής λεηλασίας. Οι ζωές των νέων έχουν «κολλήσει». Λίγοι μπορούν να παντρευτούν, να αγοράσουν ένα σπίτι ή να κάνουν παιδιά: η μέση Ελληνίδα έχει μόλις 1,3 παιδιά. Ακόμα και μια βραδινή έξοδος είναι τώρα δύσκολη για τους περισσότερους.
Αν η Αθήνα αισθάνεται «χαλαρή», είναι εν μέρει χάρη στο διαδίκτυο: οι Ελληνες μπορούν τώρα να διασκεδάσουν στο σπίτι σχεδόν δωρεάν.
Αυτή η γενιά δεν θα ζήσει το ελληνικό όνειρο μιας σύνταξης, καφέ και ήλιου από την ηλικία των 60. Μπορεί να μη συνταξιοδοτηθούν ποτέ. Ενας κοινός μισθός για ένα μορφωμένο νέο Αθηναίο είναι 500 ευρώ τον μήνα, αλλά κάποιοι κερδίζουν μόλις 300 ευρώ, για να δουλεύουν τις περισσότερες ώρες στην Ευρώπη. Ο φίλος μου με τη μοτοσικλέτα, που είναι επικεφαλής τμήματος, λέει ότι κάθε πρωί οι συνάδελφοί του τσεκάρουν το πρόσωπό του για να κρίνουν τις διαθέσεις του. Αν καλέσει κάποιον στο γραφείο του, αυτός παγώνει: θα απολυθεί ή θα του ζητηθεί μια ακόμα μείωση μισθού; Οι πραγματικές αμοιβές στην Ελλάδα μειώθηκαν 10% από το 2007 ως το 2015, περισσότερο από κάθε άλλη αναπτυγμένη οικονομία, εκτός της Βρετανίας.
Ο μισθός του φίλου μου έχει μειωθεί στο μισό σε δέκα χρόνια. Εύχεται να είχε μεταναστεύσει και ελπίζει ότι η μικρή του κόρη θα το κάνει κάποια μέρα. «Ολοι οι συνομήλικοί μου, γύρω στα 30, έχουν το όνειρο της φυγής. Πολλοί έφυγαν: η «διαρροή εγκεφάλων» θα ξεπεράσει ακόμα και την κρίση.
Κι όμως, οι περισσότεροι σώθηκαν από την ελληνική οικογένεια -το εσωτερικό δίχτυ ασφαλείας σε ένα έθνος με αδύναμο κράτος. Αυξανόμενος αριθμός Αθηναίων ζει τώρα με τους γονείς του έως τα 40. Αλλοι μετακινούνται στο οικογενειακό σπίτι, στο ωραίο και φθηνό χωριό της καταγωγής τους.
Παραδοσιακά οι ηλικιωμένοι Ελληνες στηρίζουν τους νεότερους, αλλά αυτό αλλάζει. Ενας εργαζόμενος μου είπε ότι κάποιες φορές βοηθά τους γονείς του, των οποίων το άθροισμα των συντάξεων μειώθηκε από 2.800 ευρώ τον μήνα σε 1.800 ευρώ. Ενας άνεργος συγγενής μπορεί να υποστηρίζεται για χρόνια.
Οι ψυχολόγοι λένε γι’ αυτούς τους μηχανισμούς: «Οι άνθρωποι μπορεί να αναπτύξουν εθιστικές σχέσεις, συμπεριφέρονται σαν κακομαθημένα παιδιά, καταναλώνουν πάρα πολύ: αυτοκίνητα, iphones». «Χωρίς όμως τις οικογένειες, η χτυπημένη από την κρίση Αθήνα θα ήταν μη βιώσιμη πόλη. Αυτοί που δεν έχουν, μπορεί εύκολα να καταλήξουν να μαζεύουν πράγματα από τους κάδους σκουπιδιών».
Βέβαια, κάποιοι Ελληνες τα πάνε μια χαρά. Ο φίλος μου με τη μοτοσικλέτα και εγώ καταλήξαμε για δείπνο σε μια γεμάτη ταράτσα μιας ταβέρνας σε μια μεσαία συνοικία. Οι πλουσιότεροι Αθηναίοι πέρασαν μια «καλή κρίση» λέει ο Π. Μαντζαβράς, broker στην Παντελάκης Securities. Απλά φροντίζουν να μην επιδεικνύουν τα χρήματά τους όπως στο παρελθόν.
Ο Alexander Kitroeff, που διδάσκει Ελληνική Ιστορία στο Haverford College των ΗΠΑ, βλέπει τη χώρα να μεταλλάσσεται όπως η Κεντρική Αμερική. Η κάποτε ισχυρή μεσαία τάξη συνταξιούχων, κατώτερων δημοσίων υπαλλήλων και μικροκαταστηματαρχών εξαφανίζεται, αφήνοντας μόνο φτωχούς και πλούσιους. Πριν από δέκα χρόνια, η Ελλάδα φανταζόταν ότι είχε γίνει βόρεια Ιταλία, αλλά έκτοτε ανακάλυψε ότι μοιάζει περισσότερο με τη Βουλγαρία.
Προσπαθήστε να ξεφορτωθείτε τις φαντασιώσεις σας για να το δεχτείτε.
Ενα γλυκό βράδυ πρόσφατα, ένας Ελληνας φίλος με πήγε μια βόλτα στην Αθήνα με τη μοτοσικλέτα του. Κινηθήκαμε μέσα στην κίνηση, που μειώθηκε κατά την περίοδο της οκταετούς «μεγάλης ύφεσης» που συνεχίζεται. Εξω από το κοινοβούλιο, μερικές ντουζίνες ανθρώπων κουνούσαν ελληνικές σημαίες και διαμαρτύρονταν για κάτι. Αυτές οι σκηνές όμως έχουν γίνει σπάνιες: οι περισσότεροι Ελληνες παραδόθηκαν. «Για μένα τώρα δεν υπάρχει κρίση», φώναξε ο φίλος μου μέσα από το κράνος. «Ετσι ζούμε. Και μαθαίνουμε να ζούμε με τους φόβους μας». Οι Αθηναίοι προσαρμόστηκαν σε μια αιώνια κρίση. Το σημείο καμπής από τον θυμό στην αποδοχή ήρθε πριν από ακριβώς δύο χρόνια. Η ΕΕ και άλλοι ξένοι ηγέτες πίεζαν τη βαριά χρεωμένη Ελλάδα να κόψει τις δαπάνες. Ο ΣΥΡΙΖΑ έβαλε το θέμα σε δημοψήφισμα. Καθοδηγούμενοι από τον ΣΥΡΙΖΑ ψήφισαν «όχι». Οι περισσότεροι πιθανότατα πίστευαν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα έδιωχνε τους δανειστές. Αντίθετα εντός εβδομάδας, με μια στροφή 180 μοιρών, ο ΣΥΡΙΖΑ ουσιαστικά συμφώνησε να ακολουθήσει τις διαταγές των δανειστών. Οι περισσότεροι Ελληνες πήραν το μήνυμα: δεν υπάρχει εναλλακτική, δεν υπάρχει διέξοδος. «Τώρα οι άνθρωποι δεν έχουν ελπίδα. Είναι ένα είδος κακής προσαρμογής στην κατάσταση», λέει ο Γιάννης Καλλινικάκης, ένας από τους ψυχολόγους που μίλησα στο Κέντρο Αλληλεγγύης της Αθήνας, ένα hub της κοινωνίας των πολιτών που βοηθά μετανάστες και φτωχούς Ελληνες. Πολλοί ηλικιωμένοι Ελληνες κυρίως βλέπουν την κρίση μέσα από θεωρίες συνωμοσίας. Ενας μού εξήγησε ότι η κυβέρνηση σε συνδυασμό με τα γερμανικά και ισραηλινά επιχειρηματικά λόμπι δημιούργησε την κρίση για να γεμίσει τις τσέπες της. Ηθελα να φωνάξω «σκουπίδια» αλλά στην πραγματικότητα είναι απλά η λάθος θεωρία συνωμοσίας. Η Ελλάδα είναι (εν μέρει) θύμα ξένης συνωμοσίας. Οι χώρες της ευρωζώνης δεν ήθελαν να καταστρέψουν την Ελλάδα, ήθελαν να την κρατήσουν στο ευρώ και να περικόψουν τις δαπάνες και η συνέπεια ήταν ένα οικονομικό αποδεκάτισμα. Η Ελλάδα είναι το πτώμα στο ντουλάπι, που θυσιάστηκε για να σωθεί το ευρώ. Πολλοί νεότεροι Αθηναίοι, που τείνουν να είναι καλύτερα μορφωμένοι, κατηγορούν για την κρίση τους ηλικιωμένους Ελληνες: αυτούς που μετείχαν στο προ 2009 «σύστημα» κρατικής λεηλασίας. Οι ζωές των νέων έχουν «κολλήσει». Λίγοι μπορούν να παντρευτούν, να αγοράσουν ένα σπίτι ή να κάνουν παιδιά: η μέση Ελληνίδα έχει μόλις 1,3 παιδιά. Ακόμα και μια βραδινή έξοδος είναι τώρα δύσκολη για τους περισσότερους. Αν η Αθήνα αισθάνεται «χαλαρή», είναι εν μέρει χάρη στο διαδίκτυο: οι Ελληνες μπορούν τώρα να διασκεδάσουν στο σπίτι σχεδόν δωρεάν. Αυτή η γενιά δεν θα ζήσει το ελληνικό όνειρο μιας σύνταξης, καφέ και ήλιου από την ηλικία των 60. Μπορεί να μη συνταξιοδοτηθούν ποτέ. Ενας κοινός μισθός για ένα μορφωμένο νέο Αθηναίο είναι 500 ευρώ τον μήνα, αλλά κάποιοι κερδίζουν μόλις 300 ευρώ, για να δουλεύουν τις περισσότερες ώρες στην Ευρώπη. Ο φίλος μου με τη μοτοσικλέτα, που είναι επικεφαλής τμήματος, λέει ότι κάθε πρωί οι συνάδελφοί του τσεκάρουν το πρόσωπό του για να κρίνουν τις διαθέσεις του. Αν καλέσει κάποιον στο γραφείο του, αυτός παγώνει: θα απολυθεί ή θα του ζητηθεί μια ακόμα μείωση μισθού; Οι πραγματικές αμοιβές στην Ελλάδα μειώθηκαν 10% από το 2007 ως το 2015, περισσότερο από κάθε άλλη αναπτυγμένη οικονομία, εκτός της Βρετανίας. Ο μισθός του φίλου μου έχει μειωθεί στο μισό σε δέκα χρόνια. Εύχεται να είχε μεταναστεύσει και ελπίζει ότι η μικρή του κόρη θα το κάνει κάποια μέρα. «Ολοι οι συνομήλικοί μου, γύρω στα 30, έχουν το όνειρο της φυγής. Πολλοί έφυγαν: η «διαρροή εγκεφάλων» θα ξεπεράσει ακόμα και την κρίση. Κι όμως, οι περισσότεροι σώθηκαν από την ελληνική οικογένεια -το εσωτερικό δίχτυ ασφαλείας σε ένα έθνος με αδύναμο κράτος. Αυξανόμενος αριθμός Αθηναίων ζει τώρα με τους γονείς του έως τα 40. Αλλοι μετακινούνται στο οικογενειακό σπίτι, στο ωραίο και φθηνό χωριό της καταγωγής τους. Παραδοσιακά οι ηλικιωμένοι Ελληνες στηρίζουν τους νεότερους, αλλά αυτό αλλάζει. Ενας εργαζόμενος μου είπε ότι κάποιες φορές βοηθά τους γονείς του, των οποίων το άθροισμα των συντάξεων μειώθηκε από 2.800 ευρώ τον μήνα σε 1.800 ευρώ. Ενας άνεργος συγγενής μπορεί να υποστηρίζεται για χρόνια. Οι ψυχολόγοι λένε γι’ αυτούς τους μηχανισμούς: «Οι άνθρωποι μπορεί να αναπτύξουν εθιστικές σχέσεις, συμπεριφέρονται σαν κακομαθημένα παιδιά, καταναλώνουν πάρα πολύ: αυτοκίνητα, iphones». «Χωρίς όμως τις οικογένειες, η χτυπημένη από την κρίση Αθήνα θα ήταν μη βιώσιμη πόλη. Αυτοί που δεν έχουν, μπορεί εύκολα να καταλήξουν να μαζεύουν πράγματα από τους κάδους σκουπιδιών». Βέβαια, κάποιοι Ελληνες τα πάνε μια χαρά. Ο φίλος μου με τη μοτοσικλέτα και εγώ καταλήξαμε για δείπνο σε μια γεμάτη ταράτσα μιας ταβέρνας σε μια μεσαία συνοικία. Οι πλουσιότεροι Αθηναίοι πέρασαν μια «καλή κρίση» λέει ο Π. Μαντζαβράς, broker στην Παντελάκης Securities. Απλά φροντίζουν να μην επιδεικνύουν τα χρήματά τους όπως στο παρελθόν. Ο Alexander Kitroeff, που διδάσκει Ελληνική Ιστορία στο Haverford College των ΗΠΑ, βλέπει τη χώρα να μεταλλάσσεται όπως η Κεντρική Αμερική. Η κάποτε ισχυρή μεσαία τάξη συνταξιούχων, κατώτερων δημοσίων υπαλλήλων και μικροκαταστηματαρχών εξαφανίζεται, αφήνοντας μόνο φτωχούς και πλούσιους. Πριν από δέκα χρόνια, η Ελλάδα φανταζόταν ότι είχε γίνει βόρεια Ιταλία, αλλά έκτοτε ανακάλυψε ότι μοιάζει περισσότερο με τη Βουλγαρία. Προσπαθήστε να ξεφορτωθείτε τις φαντασιώσεις σας για να το δεχτείτε.
