Όταν το φυσικό αέριο άρχισε να ρέει από το κοίτασμα Ζορ τον περασμένο μήνα, ήταν ένα σημαντικό βήμα στην προσπάθεια της Αιγύπτου για ενεργειακή ανεξαρτησία, που σηματοδότησε ότι η ανατολική Μεσόγειος εγκαθιδρύεται πλέον ως μια δύναμη στην παραγωγή αερίου.
Ο Κλαούντιο Ντεσκάλτσι, CEO της Eni, του ιταλικού ομίλου που έχει αναλάβει το έργο των 12 δισ. δολαρίων, ανέφερε πως το Ζορ μπορεί να «μεταμορφώσει πλήρως το ενεργειακό τοπίο της Αιγύπτου, επιτρέποντάς της να γίνει αυτάρκης και να μετατραπεί από εισαγωγέα αερίου σε μελλοντικό εξαγωγέα».
To κοίτασμα Ζορ είναι η μεγαλύτερη ανακάλυψη υρδογονανθράκων που έγινε στη Μεσόγειο και η αναζήτηση για άλλα κοιτάσματα δεν έχει σταματήσει. Το Ισραήλ και η Κύπρος βλέπουν μια ανάλογη δυνατότητα να βάλουν τέλος στην εξάρτηση από εισαγωγές ενέργειας και να επιτύχουν οικονομική ώθηση από την εξαγωγή ποσοτήτων. Ο Λίβανος θα ξεκινήσει και αυτός τις έρευνες στα ύδατά του.
Η προοπτική μιας νέας μεγάλης πηγής αερίου στο κατώφλι της Ευρώπης μοιάζει στρατηγικά ελκυστική, τη στιγμή που τα αποθέματα της Βόρειας Θάλασσας μειώνονται και η ήπειρος ανησυχεί για την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο. Ωστόσο η εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων στην ανατολική Μεσόγειο δεν είναι τόσο απλή υπόθεση, εξαιτίας του κοκτέιλ πολιτικών κινδύνων και αντιπαλοτήτων μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών.
«Η εκμετάλλευση των αποθεμάτων αερίου μπορεί να αλλάξει δραματικά το πολιτικό και οικονομικό κλίμα στην ανατολική Μεσόγειο» λέει ο Εμανουήλ Καραγιάννης, ειδικός σε θέματα ενεργειακής ασφάλειας στο King’s College στο Λονδίνο. «Την ίδια στιγμή, υπάρχει η πιθανότητα να αναζωπυρώσει συνοριακές διαμάχες δεκαετιών και να δημιουργήσει νέες εντάσεις».
Ακόμα και αν οι πολιτικές διαφωνίες επιλυθούν, η οικονομική διάσταση είναι εξίσου πολύπλοκη. Οι παγκόσμιες αγορές ενέργειας είναι γεμάτες με φθηνό αέριο από τη Ρωσία, τις ΗΠΑ και άλλες περιοχές. Το κοίτασμα Ζορ έχει αντίκρισμα λόγω της εγχώριας ζήτησης, αλλά το Ισραήλ και η Κύπρος θα πρέπει να εξάγουν για να έχουν όφελος από τα δικά τους κοιτάσματα. «Τα εμπόδια, εκτός από πολιτικά, είναι και εμπορικά», υποστηρίζει ο Γκάρεθ Γουίνροου, ανεξάρτητος αναλυτής ενέργειας και εξωτερικής πολιτικής. «Θα είναι δύσκολο για την ανατολική Μεσόγειο να είναι ανταγωνιστική».
Παρά τις αμφιβολίες αυτές, σημειώνεται πρόοδος. Ένα πλοίο γεωτρήσεων που έχει μισθώσει η Eni και η γαλλική Total με την οποία συνεργάζεται, έφτασε στα νότια της Κύπρου τον περασμένο μήνα για να εξερευνήσει την περιοχή δυτικά του κοιτάσματος Αφροδίτη, το οποίο ανακαλύφθηκε το 2011. Το περασμένο έτος ξεκίνησαν εργασίες για την εξέλιξη του κοιτάσματος Λεβιάθαν, σε ένα έργο 3,75 δισ. δολαρίων που ανέλαβε η αμερικανική Noble Energy και αυτή τη χρονιά αναμένεται και το «πράσινο φως» για τα γειτονικά κοιτάσματα Καρίς και Τάνιν που ελέγχει η ελληνική Energean.
Η εύρεση και η εκμετάλλευση φυσικού αερίου είναι μόνο μία από τις προκλήσεις. Εξίσου δύσκολο είναι να διασφαλιστούν οι εξαγωγικές δίοδοι προς τις διεθνείς αγορές.
Η πρόταση για την κατασκευή ενός αγωγού 6 δισ. δολαρίων από το Ισραήλ ως την Ιταλία μέσω Κύπρου και Ελλάδας έχει λάβει πολιτική στήριξη. Οι τέσσερις χώρες υπέγραψαν μια προσωρινή συμφωνία τον περασμένο μήνα για την από κοινού ανάπτυξη του έργου, με στόχο την ολοκλήρωση του ως το 2025. Αλλά με μήκος 2.000 χιλιομέτρων και βάθος ως και 3 χιλιομέτρων, θα είναι ο μεγαλύτερος και πιο δύσκολο να κατασκευαστεί θαλάσσιος αγωγός. Πολλοί ειδικοί αμφισβητούν τη βιωσιμότητα του έργου.
Μια πιο φθηνή λύση θα ήταν ένας αγωγός μέσω της Τουρκίας, αλλά η διαμάχη ανάμεσα σε Ισραήλ και Άραβες αποκλείει το πέρασμα από τα ύδατα του Λιβάνου και της Συρίας, ακόμα και αν το Ισραήλ και η Τουρκία ξεπερνούσαν τις δικές τους διαφορές.
Μια εναλλακτική διαδρομή κοντά στην Κύπρο δεν θα ήταν πιο εύκολο εγχείρημα, δεδομένης της τεταμένης σχέσης της Λευκωσίας με την Άγκυρα, η οποία στηρίζει το κατεχόμενο τμήμα του νησιού.
Ο κ. Καραγιάννης υποστηρίζει πως ένας αγωγός θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος μιας τελικής επίλυσης της κυπριακής διαμάχης, αλλά αυτό φαίνεται αρκετά αβέβαιο μετά την κατάρρευση των ειρηνευτικών συνομιλιών την περασμένη χρονιά.
Για την ώρα, οι υδρογονάνθρακες φαίνεται πιο πιθανό να αναζωπυρώσουν τις εντάσεις. Η Τουρκία έχει καταδικάσει την τελευταία γεώτρηση ανοιχτά της Κύπρου ως «απαράδεκτη» παραβίαση των «αναφαίρετων δικαιωμάτων» του τουρκοκυπριακού λαού. Ένα τουρκικό σεισμογραφικό πλοίο πλέει βόρεια της Κύπρου, σε μια ένδειξη των ορέξεων της Άγκυρας για τα αποθέματα της περιοχής.
Αναλυτές αμφισβητούν κατά πόσον οι ενεργειακές εταιρείες θα καταβάλουν τα δισεκατομμύρια δολάρια που απαιτούνται για την εκμετάλλευση του κυπριακού φυσικού αερίου, όσο δεν υπάρχει μια συμφωνία που θα απομακρύνει τα πολιτικά ρίσκα. Η Αφροδίτη παραμένει ανεκμετάλλευτη έξι χρόνια μετά την ανακάλυψή της.
Η Αίγυπτος προσέλκυσε πιο εύκολα επενδύσεις, εξαιτίας της πολύ μεγαλύτερης εγχώριας αγοράς της. Το κοίτασμα Ζορ άρχισε να βγάζει αέριο μόλις τρία χρόνια μετά την ανακάλυψή του, έναντι επτά που χρειάστηκαν για την εκμετάλλευση του Λεβιάθαν στο Ισραήλ.
Υπάρχει ήδη μια δίοδος για την εξαγωγή του αιγυπτιακού φυσικού αερίου μέσω των δύο σταθμών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) της χώρας, από τους οποίους πολλά τάνκερ θα εξυπηρετούν όχι μόνο την Ευρώπη αλλά και την Ασία μέσω του καναλιού του Σουέζ.
Οι σταθμοί LNG είναι ανενεργοί τα τελευταία χρόνια, καθώς η πτώση της εγχώριας παραγωγής κατέστησε την Αίγυπτο εισαγωγέα αερίου. Αλλά η έλευση του Ζορ, μαζί με τις νέες εξελίξεις από την BP στο Δέλτα του Νείλου, μπορούν να οδηγήσουν σε πλεονάσματα τη δεκαετία του 2020.
Το Ισραήλ και η Κύπρος θα μπορούσαν επίσης να τροφοδοτήσουν με αέριο τους αιγυπτιακούς σταθμούς LNG μέσω πολύ πιο σύντομων αγωγών από αυτούς που πρότειναν η Τουρκία και η Ιταλία. Μια έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου την περασμένη χρονιά έκρινε πως αυτή είναι η πιο ρεαλιστική επιλογή.
«Η Αίγυπτος φαίνεται να κρατάει το κλειδί για το μέλλον του φυσικού αερίου της ανατολικής Μεσογείου», αναφέρεται στην έκθεση.
Ο Ταρέκ Ελ-Μολά, υπουργός Πετρελαίου της Αιγύπτου, δήλωσε στους Financial Times την περασμένη χρονιά ότι η χώρα του είναι πρόθυμη να εργαστεί με γείτονες για τη δημιουργία ενός ενεργειακού κέντρου. «Είμαστε έτοιμοι να λάβουμε αυτό το αέριο, να το υγροποιήσουμε και να το πουλήσουμε στη διεθνή αγορά» τόνισε.
Τα κίνητρα για συνεργασία είναι ισχυρά, αλλά το ίδιο είναι και τα εμπόδια. Καθώς η Αίγυπτος αποκομίζει τα οφέλη του Ζορ, οι γείτονές της είναι αντιμέτωποι με δύσκολες επιλογές, αν θέλουν να απελευθερώσουν την ενεργειακή δυναμική μιας περιοχής που μαστίζεται από συγκρούσεις για χιλιετίες.
