Στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας έχει βρεθεί τα λεγόμενα “ΑΔΙ του λιγνίτη”, ο νέος, ουδέτερος τεχνολογικά, μηχανισμός επάρκειας ισχύος, που σκοπεύει να προωθήσει προς έγκριση στην ΕΕ το υπουργείο Περιβάλλοντος - Ενέργειας, εν όψει της πώλησης των 3 λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ.

Ανάλογους μηχανισμούς, που αποζημιώνουν για την ισχύ που διαθέτουν στο σύστημα και ανθρακικές μονάδες, αντίστοιχες με τις λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ, έχει εγκρίνει η ΕΕ και μάλιστα πολύ πρόσφατα, μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο, την ίδια ακριβώς περίοδο που ενέκρινε και τη “διακοψιμότητα” -ως μέτρο απόκρισης ζήτησης- για την Ελλάδα.

Χαρακτηριστικές, αλλά και χρήσιμες είναι οι περιπτώσεις της Πολωνίας και της Ιταλίας. Οι δύο χώρες υιοθέτησαν “market-wide capacity mechanism”, - μηχανισμούς επάρκειας ισχύος ανοικτούς σε όλες τις πηγές ηλεκτρισμού, συμπεριλαμβανομένων της απόκρισης της ζήτησης και των διασυνδέσεων. Το βασικό  επιχείρημα, μέσω του οποίοι οι μηχανισμοί αυτοί πέρασαν τα κριτήρια των Κατευθυντήριων Γραμμών της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις και το περιβάλλον, ήταν ότι στο σύστημα δεν μπορούσε να προστεθεί νέα ισχύς από άλλες πιο φιλοπεριβαλλοντικές πηγές,  σε βαθμό τέτοιο που να εγγυάται την επάρκεια ισχύος της χώρας και την αποφυγή μπλακ άουτ.

Αναλυτικότερα:

Πολωνία

Ο μηχανισμός επάρκειας ισχύος που ενέκρινε η ΕΕ για την Πολωνία έχει διάρκεια 10 ετών, κατά τα οποία η χώρα αναλαμβάνει την υποχρέωση να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις που θα αντιμετωπίζουν τα δομικά προβλήματα στην προσφορά ηλεκτρικής ενέργειας

Με βάση το μέτρο που εγκρίθηκε οι πάροχοι ισχύος, δηλαδή οι ηλεκτροπαραγωγοί, οι μεγάλοι καταναλωτές και οι διασυνδέσεις θα μπορούν να αμείβονται για τη διαθέσιμη ισχύ τους ή για την ικανότητά τους να μειώνουν την κατανάλωση ηλεκτρισμού όποτε αυτό είναι αναγκαίο (απόκριση ζήτησης)

Στο αίτημα που υπέβαλε η Πολωνία προς τις ευρωπαϊκές αρχές κατέδειξε κατ’ αρχήν την ανάγκη για την εφαρμογή ενός μηχανισμού επάρκειας ισχύος και δεύτερον, μετά από στενή συνεργασία με την Κομισιόν, κατέληξε σε  σαφείς δεσμεύεις  για την συμβατότητα των μέτρων που λαμβάνει με τους κανονισμούς της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις και ιδιαίτερα τις Κατευθυντήριες Γραμμές του 2014 για τις Κρατικές Ενισχύσεις όσον αφορά την Προστασία του Περιβάλλοντος και την Ενέργεια

Στο πλαίσιο αυτό ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στα εξής:

Η στήριξη παρέχεται για την αντιμετώπιση σαφώς προσδιορισμένων και ποσοτικοποιημένων κινδύνων ασφάλειας εφοδιασμού.   Η Πολωνία εισήγαγε το μέτρο προκειμένου να μετριάσει τα προβλήματα ασφάλειας εφοδιασμού του συστήματος, τα οποία και προσδιόρισε για τα επόμενα χρόνια και κυρίως για την περίοδο μετά το 2020.  Πρόκειται για προβλήματα που προκλήθηκαν από αστοχίες της αγοράς, οι οποίες εμπόδισαν τη διαμόρφωση των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας σε επίπεδα τέτοια που να δημιουργούν κίνητρο για επενδύσεις σε νέα ηλεκτροπαραγωγική ισχύ ή για τη διατήρηση της υπάρχουσας ισχύος στην αγορά. Οι πολωνικές αρχές κατέδειξαν ότι χωρίς την κρατική παρέμβαση η τάση αυτή θα μπορούσε να δημιουργήσει κίνδυνο μπλακ άουτ στο εγγύς μέλλον.

Ο μηχανισμός επάρκειας ισχύος θα συνοδευτεί από μεταρρυθμίσεις στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και κυρίως από αύξηση των ανωτάτων ορίων τιμών, αναθεώρηση των κανονισμών για την προμήθεια εφεδρείας και την εξισορρόπηση ενέργειας. Επίσης θα υιοθετηθεί ένας διοικητικός μηχανισμός τιμολόγησης που θα ενισχύει το “σήμα των τιμών” σε περιόδους στενότητας προσφοράς ηλεκτρικής ενέργειας

Ο μηχανισμός είναι ανοικτός σε όλους τους εν δυνάμει παρόχους ηλεκτρικής ισχύος και τα κόστη για τους καταναλωτές ηλεκτρισμού περιορίζονται μέσω τακτικών, ανταγωνιστικών δημοπρασιών

Οι πάροχοι ισχύος επιλέγονται μετά από ανταγωνιστικές δημοπρασίες οι οποίες οργανώνονται σε τακτική βάση και είναι ανοικτές σε νέους και υφιστάμενους παραγωγούς ηλεκτρισμού, συμπεριλαμβανομένων των ΑΠΕ, της απόκρισης της ζήτησης και της αποθήκευσης. Επίσης λαμβάνονται υπόψη οι εισαγωγές ηλεκτρισμού, καθώς επιτρέπεται η συμμετοχή στις δημοπρασίες σε παρόχους, οι οποίοι βρίσκονται εγκατεστημένοι στις γειτονικές χώρες - μέλη της ΕΕ, για μία ορισμένη ποσότητα ισχύος

Πρόσθετα κίνητρα σχεδιάζονται για την απόκριση της ζήτησης και τη χρήση τεχνολογιών χαμηλής εκπομπής ρύπων, καθώς και τη προοδευτική μετάβαση σε ένα πιο φιλικό για το περιβάλλον ενεργειακό μείγμα

Iταλία

Για την Ιταλία η Κομισιόν δέχθηκε μηχανισμό επάρκεια ισχύος για όλες τις τεχνολογίες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, διάρκειας 10 ετών. Κατά την περίοδο αυτή η Ιταλία δεσμεύτηκε στην εφαρμογή μεταρρυθμίσεων για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα ασφάλειας εφοδιασμού.

Το ιταλικό μοντέλο προβλέπει την οικονομική αποζημίωση των διαθέσιμων μονάδων παραγωγής ηλεκτρισμού, καθώς και των καταναλωτών εκείνων που μπορούν να μειώσουν τη κατανάλωση (απόκριση ζήτησης).

Η ενίσχυση παρέχεται  για την αντιμετώπιση σαφώς προσδιορισμένων και ποσοτικοποιημένων κινδύνων ασφάλειας εφοδιασμού. Προς τον σκοπό αυτό η Ιταλία έδειξε πως τα αναμενόμενα έσοδα από τις πωλήσεις ηλεκτρικής ενέργειας είναι μάλλον απίθανο να καλύψουν το κόστος για επαρκή παραγωγική ισχύ, καθώς μεγάλες παραγωγικές μονάδες αποσύρονται και δεν φαίνεται να γίνονται οι ανάλογες επενδύσεις για την κάλυψη του κενού.  Για παράδειγμα το 2017, μεγάλες εταιρίες ηλεκτρισμού ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να κλείσουν θερμικές ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες,  συνολικής ισχύος 6 GW

Ο μηχανισμός ισχύος θα συνοδευτεί με μεταρρυθμίσεις στην αγορά, όπως :

-  Η Ιταλία σχεδιάζει να αναβαθμίσει το εγχώριο δίκτυο μεταφοράς, να επενδύσει στο δυναμικό των διασυνδέσεων με το εξωτερικό και να εφαρμόσει διάφορες επιμέρους μεταρρυθμίσεις που θα δώσουν ξεκάθαρο σήμα στους επενδυτές για νέες επενδύσεις. Επειδή όμως οι μεταρρυθμίσεις αυτές δεν μπορούν να γίνουν τόσο γρήγορα και τόσο αποτελεσματικά όσο χρειάζεται για να διασφαλιστεί η ασφάλεια εφοδιασμού, θα πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή ο μηχανισμός επάρκειας ισχύος.

Ο μηχανισμός είναι ανοικτός σε όλους τους εν δυνάμει παρόχους ηλεκτρικής ισχύος και τα κόστη για τους καταναλωτές ηλεκτρισμού περιορίζονται μέσω τακτικών, ανταγωνιστικών δημοπρασιών

Οι πάροχοι ισχύος επιλέγονται μετά από ανταγωνιστικές δημοπρασίες οι οποίες οργανώνονται σε τακτική βάση και είναι ανοικτές σε νέους και υφιστάμενους παραγωγούς ηλεκτρισμού, συμπεριλαμβανομένων των ΑΠΕ, της απόκρισης της ζήτησης και της αποθήκευσης. Επίσης λαμβάνονται υπόψη οι εισαγωγές ηλεκτρισμού, καθώς επιτρέπεται η συμμετοχή στις δημοπρασίες σε παρόχους, οι οποίοι βρίσκονται εγκατεστημένοι στις γειτονικές χώρες - μέλη, για μία ορισμένη ποσότητα ισχύος

Το ανοικτό σχήμα του μηχανισμού διασφαλίζει τον ανταγωνισμό μεταξύ των διαφόρων τεχνολογιών, τη διαθεσιμότητα ισχύος στο χαμηλότερο δυνατό κόστος και την αποφυγή των  στρεβλώσεων.  

Ο ιταλικός μηχανισμός έχει ένα επιπλέον στοιχείο που διασφαλίζει την αποτελεσματικότητά του :  ‘Οταν οι τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας ανεβαίνουν σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο, τότε οι  παραγωγοί που έχουν λάβει ενίσχυση μέσω των δημοπρασιών υποχρεούνται να επιστρέψουν ένα μέρος της αποζημίωσης που έλαβαν. Η επιστροφή των ενισχύσεων μπορεί να χρηματοδοτηθεί από τα υψηλότερα έσοδα, λόγω μεγαλύτερων πωλήσεων και ανόδου των τιμών του ηλεκτρισμού.