Σχεδόν έναν χρόνο πριν, ήμουν προσκεκλημένος από το Κίνημα των Πέντε Αστέρων σε συνέδριο στο ιταλικό κοινοβούλιο στη Ρώμη. Η συζήτηση ήταν για το αν η Ιταλία πρέπει να φύγει από την ευρωζώνη και πώς να το κάνει. Οι περισσότεροι από τους ομιλητές, συμπεριλαμβανομένου και εμένα, ταχθήκαμε υπέρ μη συμβατικών πολιτικών αλλά δεν φτάσαμε ως την υπεράσπιση της ολοκληρωτικής εξόδου από την ευρωζώνη.
Στην πρώτη σειρά του κοινού καθόταν ο Λουίτζι Ντι Μάιο, ο κοινοβουλευτικός ηγέτης του κόμματος. Παρακολούθησε τη μάλλον τεχνική συζήτηση όλη μέρα. Όχι πολύ μετά αυτό το συνέδριο, απέρριψε τη μάλλον ανόητη πρόταση του κόμματος του για δημοψήφισμα σχετικά με την παραμονή στην ευρωζώνη. Δε νομίζω ότι είναι ανόητο να αμφισβητούμε τη σοφία της συμμετοχής της Ιταλίας στην ευρωζώνη. Αλλά ένα δημοψήφισμα είναι το λάθος μέσο. Όποιος πρωθυπουργός έκανε ένα τέτοιο δημοψήφισμα θα δημιουργούσε μία άμεση οικονομική κρίση. Η κυβέρνηση θα αναγκαζόταν να κινηθεί στην έξοδο πολύ πριν αποχωρήσει η χώρα από το ενιαίο νόμισμα.
Μετά την επιτυχία του κόμματος του στις γενικές εκλογές στις 4 Μαρτίου, ο κ. Ντι Μάιο έχει αρκετές πιθανότητες να καταλήξει ως ο επόμενος Ιταλός πρωθυπουργός. Παρουσιάζει τώρα τον εαυτό του κεντρώο, σε αναζήτηση συνέταιρο συνασπισμού. Ποια είναι η στρατηγική του για το ευρώ σήμερα;
Το δημοψήφισμα για το ευρώ είναι ευτυχώς εκτός συζήτησης. Ωστόσο είναι πιθανό, πραγματικά πιθανό, ότι η επόμενη ιταλική κυβέρνηση θα μπορούσε να εκτροχιάσει τις γαλλογερμανικές συνομιλίες σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις της ευρωζώνης.
Μάθαμε αυτή την εβδομάδα ότι οκτώ μικρές βόρειες ευρωπαϊκές χώρες, υπό την ηγεσία της Ολλανδίας, είναι αντίθετες σε αυτές τις μεταρρυθμίσεις καθώς οι κυβερνήσεις τους απορρίπτουν την ιδέα των δημοσιονομικών μεταβιβάσεων. Και η Ιταλία επίσης έχει λόγους να αντιστέκεται σε αυτές, αν και διαφορετικούς.
Οι μεταρρυθμίσεις θα μπορούσαν να ενδυναμώσουν τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, το ταμείο αξίας 500 δισ. ευρώ που φτιάχτηκε το 2012 στην κορύφωση της κρίσης στην ευρωζώνη. Αλλά ως αντάλλαγμα, η Γερμανία και άλλοι επιμένουν σε ημιαυτόματη αναδιάρθρωση χρέους.
Καμία ιταλική κυβέρνηση δεν θα υπέγραφε κάτι τέτοιο. Υπάρχει τώρα σαφής κίνδυνος το μεταρρυθμιστικό πακέτο που προτάθηκε από τον Εμμανουέλ Μακρόν, τον Γάλλο Πρόεδρο να αποτύχει ή στην καλύτερη να αποδειχθεί κάπως μέτριο. Η γαλλογερμανική συμφωνία θεωρείτο και απαραίτητη και επαρκής για να περάσουν οποιεσδήποτε μεταρρυθμίσεις στην ΕΕ. Αυτό τώρα δεν ισχύει.
Ένας άλλος κίνδυνος είναι η ιταλική αστοχία στους δημοσιονομικούς στόχους. Αυτό είναι ένα πολύ πιθανό σενάριο, ακόμη και αν δεν γίνει πρωθυπουργός ο κ. Ντι Μάιο ή η δουλειά πάει στον Ματέο Σαλβίνι, τον ηγέτη της αντιμεταναστευτικής και αντιευρωπαϊκής Λίγκας.
Τα δύο κόμματα ήταν οι μεγάλοι νικητές των εκλογών. Το Πέντε Αστέρων θέλει ελάχιστο βασικό εισόδημα, που ήταν και ένας από τους λόγους για την εκλογική επιτυχία του ειδικά στους νέους ανθρώπους. Η Λίγκα είναι υπέρ ενιαίου φορολογικού συντελεστή (flat tax). Με δεδομένο ότι κανένα από δυο κόμματα δεν συνηγορεί σε περικοπές ώστε να αντισταθμίσει αυτά τα μέτρα, οι δημοσιονομικές προτάσεις τους δεν θα συνάδουν με τους κανόνες ελλείμματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η απώλεια του δημοσιονομικού στόχου θα μπορούσε να τροφοδοτήσει τη συζήτηση για παράλληλο νόμισμα ως πιο «μαλακή» εναλλακτική της εξόδου από το ευρώ.
Υπάρχει πολύς ενθουσιασμός μεταξύ των Ιταλών οικονομολόγων για το «δημοσιονομικό χρήμα», όπως είναι επίσης γνωστό. Η ιδέα είναι ότι χρησιμοποιείς τα τρικ της μοντέρνας χρηματοοικονομικής για να δημιουργήσεις κάτι που εκτελεί λειτουργίες όμοιες με αυτές του χρήματος, αλλά παραμένει εκτός ελέγχου της κεντρικής τράπεζας.
Οι αναγνώστες μπορεί να θυμούνται ότι ένα από τα πιο καταστροφικά μέσα που εμπλέκονταν στη μεγάλη οικονομική κρίση ήταν η ανταλλαγή πιστωτικού κινδύνου, μία εμπορεύσιμη ασφάλεια που προσομοίαζε με εξασφάλιση. Ενας επενδυτής αγόραζε συνήθως ένα CDS για να διασφαλιστεί έναντι του κινδύνου ενός εταιρικού ή κρατικού ομολόγου.
Το δημοσιονομικό χρήμα είναι τεχνικά κάτι διαφορετικό. Ωστόσο η ιδέα χρησιμοποίησης ενός μέσου για να παρομοιάζει με ένα άλλο, είναι παρόμοια: Η ιταλική κυβέρνηση θα εξέδιδε επίσημα μια πιστωτική επιταγή και θα τη μεταβίβαζε σε κάθε πολίτη, ας πούμε 1.000 ευρώ σε κάθε άτομο. Ο κόσμος θα μπορούσε να τη χρησιμοποιήσει για να πληρώσει τους φόρους του ή να ανταλλάξει τις επιταγές με κάποια έκπτωση. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί αγορά, καθώς οι επιταγές προτιμώνται για την τακτοποίηση φορολογικού χρέους.
Υποθέτω ότι η υπόλοιπη ευρωζώνη και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα μισούσαν την ιδέα, καθώς υπονομεύει την έννοια του ευρώ ως ενιαίου νομίσματος. Ο Γιάνης Βαρουφάκης, ο πρώην Έλληνας υπουργός Οικονομικών, είχε την ιδέα πριν την ελληνική κρίση χρέους το 2015. Η Ελλάδα δεν ήταν έτοιμη για αυτό και ο Αλέξης Τσίπρας, ο Ελληνας πρωθυπουργός, προτίμησε το κλασσικό πρόγραμμα διάσωσης. Ωστόσο η ιδέα θα μπορούσε να επιστρέψει στην Ιταλία. Ακόμη και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, πρώην πρωθυπουργός, ήταν υπέρ ενός παράλληλου νομίσματος πριν από τις εκλογές.
Οπότε βλέπουμε τρία πιθανά αποτελέσματα για την ευρωζώνη: Μια σειρά από βέτο στις μεταρρυθμίσεις, μία ιταλική αστοχία στο δημοσιονομικό στόχο και ένα παράλληλο νόμισμα ως προάγγελο μελλοντικού νομισματικού σχίσματος. Αυτά επιπρόσθετα με την τοποθέτηση ενός «γερακιού» (hawkish) διαδόχου του Μάριο Ντράγκι στη θέση του προέδρου της ΕΚΤ.
Το συμπέρασμα μου, επομένως, είναι ότι η Ιταλία θα παραμείνει πρωταρχική πηγή κινδύνου για την ευρωζώνη στο προβλεπόμενο μέλλον.
