"Οι εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες που ήρθαν τη δεκαετία του ’90, χωρίς καμία υποδομή ή πολιτική ένταξης, κατάφεραν να ενταχθούν στην κοινωνία μας από μόνοι τους. Οι δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες που έφτασαν τα τελευταία χρόνια δεν έχουν την ίδια ζέση να ενταχθούν στην κοινωνία μας, μολονότι η χώρα μας έχει δεσμευτεί να τους κρατήσει, καθώς για τους περισσότερους από αυτούς η Ελλάδα δεν είναι παρά ένας ενδιάμεσος σταθμός".

Γιατί συμβαίνει αυτό; Πώς εντάχθηκαν στην κοινωνία μας οι μετανάστες της δεκαετίας του '90, και γιατί δεν θέλουν να ενταχθούν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες που έφτασαν εδώ πρόσφατα;

Η διαΝΕΟσις ασχολείται με το θέμα της μετανάστευσης σχεδόν από το ξεκίνημα της λειτουργίας της, αναγνωρίζοντας ότι πρόκειται για ένα σύνθετο ζήτημα που απασχολεί πολύ τους Έλληνες πολίτες και το πολιτικό μας σύστημα, χωρίς ωστόσο να είναι ευρύτερα γνωστές όλες οι πτυχές του, πολλά από τα πραγματικά στοιχεία που το περιγράφουν, ή επιτυχημένες πολιτικές διαχείρισης του από άλλες χώρες. Στο πλαίσιο δημοσιεύει σήμερα δύο έρευνες που προσεγγίζουν το πολύπλοκο αυτό ζήτημα από διαφορετικές οπτικές.

Η πρώτη έρευνα διεξήχθη σε συνεργασία με το γερμανικό ίδρυμα Hanns Seidel και την εταιρεία ερευνών Marc τον Φεβρουάριο του 2019 σε πανελλαδικό δείγμα 1.000 ατόμων, και στοχεύει στη χαρτογράφηση των πεποιθήσεων των Ελλήνων για το θέμα.

Η δεύτερη έρευνα διεξήχθη το διάστημα Φεβρουαρίου-Απριλίου του 2019 από ομάδα ερευνητών υπό το συντονισμό της Επικ. Καθηγήτριας Συγκριτικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Λάιντεν Βασιλικής Τσαγκρώνη και του Επικ. Καθηγητή Σπουδών Παγκοσμιοποίησης στο Πανεπιστήμιο του Μπράιτον Βασίλη Λεοντίτση, σε συνεργασία με την εταιρεία ερευνών ΚΑΠΑ Research σε ένα δείγμα 800 νέων και παλαιότερων μεταναστών που ζουν στη χώρα μας.

Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας συνοδεύονται από μια εκτενή ανάλυση στοιχείων από περίπου 50 επιστημονικές μελέτες. Οι ερευνητές καταλήγουν σε μια σειρά από βασικά συμπεράσματα για τη φύση και την πραγματική εικόνα της μετανάστευσης στην Ελλάδα, αλλά και σε μια σειρά από ρεαλιστικές προτάσεις πολιτικής για την καλύτερη διαχείριση του φαινομένου από την ελληνική κυβέρνηση.

Η μετανάστευση σε αριθμούς

-4,4% είναι το ποσοστό των μεταναστών (πολιτών χωρίς υπηκοότητα χώρας της Ε.Ε.) που ζουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση

-580.000 περίπου είναι οι νόμιμοι μετανάστες που βρίσκονται στην Ελλάδα σήμερα, οι οποίοι ζουν κυρίως στα αστικά κέντρα

-50.000 - 70.000 εκτιμάται ότι είναι ο αριθμός των μεταναστών που ήρθαν μετά το 2015 και έχουν μείνει εδώ (οι αιτήσεις ασύλου που εκκρεμούσαν ως και τα τέλη 2018 έφταναν τις 67.000)

-35.000 περίπου (περισσότεροι από τους μισούς) είναι οι γυναίκες και τα παιδιά στο σύνολο των νέων προσφύγων

-27.000 είναι ο αριθμός των παιδιών σύμφωνα με τη UNICEF, ενώ σύμφωνα με την καταγραφή της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες τον Σεπτέμβριο 2019, ο ακριβής αριθμός των αυνόδευτων παιδιών ήταν 4.616

Ποια είναι η στάση των Ελλήνων απέναντι στους πρόσφυγες και στους μετανάστες; 

-Το 56% των ερωτηθέντων πιστεύουν ότι ο αντίκτυπος της ύπαρξης μεταναστών στην ελληνική οικονομία είναι αρνητικός.

-Το 58% θεωρούν ότι η παρουσία μεταναστών στην Ελλάδα “αποτελεί κίνδυνο αλλοίωσης της εθνικής μας ταυτότητας”.

-Το 79% πιστεύουν ότι η παρουσία των μεταναστών δεν συμβάλλει στην επίλυση του δημογραφικού.

-Το 53% πιστεύουν ότι η παρουσία τους αυξάνει την εγκληματικότητα.

-Το 54% πιστεύουν ότι στο μέλλον θα έρχονται περισσότεροι πρόσφυγες και μετανάστες.

* Τα στοιχεία προκύπτουν από την έρευνα της διαΝΕΟσις σε συνεργασία με το γερμανικό ίδρυμα Hanns Seidel (Φεβρουάριος 2019)

Τι πιστεύουν οι ίδιοι οι μετανάστες (παλαιοί και νέοι) για τη ζωή τους στη χώρα μας;

• Οι νέοι μετανάστες του δείγματος (Αφγανοί και Σύροι, που ζουν στην Ελλάδα ως και 1,5 χρόνο) έχουν σε μεγαλύτερο ποσοστό παιδιά (63,5%) από τους παλαιότερους (42%), γεγονός που αμφισβητεί τη βασική απεικόνιση των προσφύγων της κρίσης του 2015 ως «νέων, ανύπανδρων ανδρών».

• Η θρησκεία φαίνεται ότι δεν παίζει μεγάλο ρόλο στη ζωή τους: η μεγάλη πλειοψηφία (77%) -ανεξαρτήτως θρησκεύματος- δήλωσαν ότι δεν λαμβάνουν ποτέ μέρος σε θρησκευτικές τελετές, ή συμμετέχουν σπάνια.

• Το 52% των αλβανικής καταγωγής ερωτηθέντων, οι οποίοι κατά μέσο όρο ζουν στην Ελλάδα 22 χρόνια, έχουν λάβει την ελληνική υπηκοότητα. Το 5%, μάλιστα, δεν έχουν καν διπλή υπηκοότητα, αλλά μόνο την ελληνική.

• Μόνο το 4% των Γεωργιανών ερωτηθέντων έχουν ελληνική υπηκοότητα, αν και ζουν στην Ελλάδα κατά μέσο όρο πάνω από 10 χρόνια.

• Το 54% των παλαιότερων μεταναστών διαθέτουν πανεπιστημιακό πτυχίο, σε αντίθεση με το 12% των νεότερων, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους (64%) δεν έχουν κάποιο έγγραφο που να πιστοποιεί την εκπαίδευσή τους.

• Το 91% των νεότερων μεταναστών και προσφύγων (και σχεδόν όλοι οι Σύροι) δηλώνουν ως αιτία μετανάστευσης την “αποφυγή βίας”, κάτι που δηλώνουν λιγότερο από το 20% των Αλβανών και λιγότερο από το 5% των Γεωργιανών.

• To 58% των Αφγανών και το 65% των Σύρων δηλώνουν πως σκοπεύουν να πάνε σε άλλη χώρα (σχεδόν όλοι σε ευρωπαϊκή) και μόνο 1 στους 4 δηλώνουν ότι θέλουν να μείνουν εδώ. Αντίθετα, περίπου 3 στους 4 παλαιούς μετανάστες δηλώνουν ότι το μέλλον τους είναι στη χώρα μας.

• Οι πρόσφατοι μετανάστες δεν έχουν ενταχθεί ακόμα ούτε στην κοινωνική, ούτε στην επαγγελματική ζωή της χώρας μας: Μόλις το 9% εργάζεται, σε αντίθεση με το 77% των παλαιότερων μεταναστών που αναφέρουν πως έχουν κάποια μορφή απασχόλησης.

• Οι πρόσφατοι μετανάστες εμφανίζουν σημαντικά ποσοστά δυσκολιών που σχετίζονται με την ψυχική και πνευματική υγεία, ενώ οι παλαιότεροι μετανάστες εμφανίζουν καλύτερη εικόνα, αν και σε εκείνους τα ποσοστά άγχους είναι αρκετά υψηλά.

• Αν και η μεγάλη πλειοψηφία παλαιών και νέων μεταναστών δηλώνουν ότι δεν έχουν ζήσει αρνητικές εμπειρίες συστημικών διακρίσεων στην Ελλάδα, και περίπου το 80% όλων των μεταναστών δηλώνουν ότι δεν νιώθουν απειλή από καμία ομάδα, κατά κανόνα οι νέοι μετανάστες δηλώνουν ότι έχουν υποστεί διακρίσεις σε μεγαλύτερα ποσοστά.

Εμείς τι κάνουμε;

Αν και η χώρα μας διαθέτει από το 2013 Εθνική Στρατηγική για την ένταξη μεταναστών καθώς και μεμονωμένες δομές (όπως τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών και οι Υπηρεσίες Μιας Στάσης) και έχει προχωρήσει σε ανανέωση του νόμου για την ιθαγένεια και του μεταναστευτικού νόμου, όλες αυτές οι κινήσεις δεν συνθέτουν μια ολοκληρωμένη και αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική για τη χώρα μας.

Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια με αφορμή την προσφυγική κρίση, τεράστια ποσά έχουν διοχετευτεί στην ελληνική οικονομία από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Από το 2015 και μέχρι τα τέλη του 2018 είχαν διατεθεί στην Ελλάδα περίπου 1,69 δισ. ευρώ:

561 εκατ. σε Εθνικά Προγράμματα (322,8 εκατ. από το AMIF και 238,2 εκατ. από το ISF), εκ των οποίων μέχρι τα τέλη του 2018 είχαν εκταμιευτεί μόνο τα 164 εκατ.

480 εκατ. ως επείγουσα βοήθεια (233 εκατ. στις ελληνικές αρχές, τα υπόλοιπα στην UNHCR και σε άλλους θεσμούς) από το AMIF και το ISF, εκ των οποίων είχαν εκταμιευτεί μέχρι το τέλος του 2018 τα 342 εκατ.

650 εκατ. από το ESI προς διεθνείς οργανισμούς και ΜΚΟ, εκ των οποίων είχαν συμβασιοποιηθεί τα 605,3 εκατ.