Στους συντελεστές που καθορίζουν τον παράγοντα κινδύνου για τα δανειακά χαρτοφυλάκια των τραπεζών εισέρχεται σταδιακά το Κλίμα, καθώς σε 2-3 χρόνια εκτιμάται ότι τα κριτήρια ESG, (Περιβάλλον-Κοινωνία-Διακυβέρνηση), θα αποκτήσουν πρωτεύοντα ρόλο στην αξιολόγηση ρίσκου και ποιότητας των δανείων που χορηγούν οι τράπεζες, με προφανώς ανάλογες επιπτώσεις στην επιλογή των μελλοντικών δανειοληπτών.

Αυτό προκύπτει από τον κύκλο διαβούλευσης που ξεκίνησε προ ημερών η Τράπεζα της Ελλάδος, με την παρουσίαση στους risk officers των τραπεζών ενός πρώτου σχεδίου  για τα ESG και τη Βιώσιμη Χρηματοδότηση.

Ο πλήρης ανασχεδιασμός του ενεργειακού τομέα με στόχο την μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα ως το 2050 και ενδιάμεσο στόχο τη μείωση του διοξειδίου του άνθρακα κατά 55% ως το 2030 που προωθεί η Κομισιόν, φέρνει αφενός την κατάργηση ολόκληρων κλάδων της παραδοσιακής οικονομίας, όπως ήδη παρατηρείται στη χώρα μας με την απολιγνιτοποίηση,  αλλά και τη δημιουργία νέων αγορών όπως πχ τα` ηλεκτρικά οχήματα, οι ΑΠΕ κλπ.  

Είναι χαρακτηριστικό ότι η Τράπεζα της Ελλάδος στη εισήγησή της, επικαλούμενη το ΕΣΕΚ, το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα ως το 2030, θεωρεί αναπόφευκτες τις οικονομικές ζημιές κατά την περίοδο της μετάβασης, καθώς θα καταργηθούν διάφορες  δραστηριότητες και    γεωγραφικές περιφέρειες θα πληγούν. Θα αναπτυχθούν όμως νέοι τομείς, νέες και καινοτόμες τεχνολογίες.

Πώς επηρεάζονται τα δάνεια και οι τράπεζες

Δύο είναι τα είδη του κινδύνου που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες. Ο πρώτος συνδέεται με την ίδια την Κλιματική Αλλαγή και τα φυσικά φαινόμενα, καθώς οι τράπεζες εκτίθενται στις ζημιές που θα υποστούν οι πελάτες τους  εξ’ αιτίας πχ μίας  πλημμύρας ή αλλης φυσικής καταστροφής και από το πλήγμα που θα δεχθούν οι ασφαλιστικές εταιρίες.

Το δεύτερο είδος κινδύνου, σύμφωνα με την έκθεση της ΤτΕ,  αφορά στις ζημιές που μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια της μετάβασης σε μία οικονομία χαμηλού άνθρακα. Καθοριστικό ρόλο στην εκτίμηση του κινδύνου μετάβασης θα παίξει ο χρόνος και η ταχύτητα της αλλαγής, καθώς μία απότομη μετάβαση μπορεί να δημιουργήσει διαταραχές στην αγορά, ακόμα και ύφεση στην οικονομία.  ‘Ομως και τα  ανεπαρκή μέτρα πολιτικής για το Κλίμα μπορούν να εντείνουν τις επιπτώσεις της ίδιας της Κλιματικής Αλλαγής.

Η αβεβαιότητα για τον χρόνο και την ταχύτητα της μετάβασης μπορεί να οδηγήσουν σε απότομες διακυμάνσεις της αξίας των τραπεζικών ανοιγμάτων, αναφέρει η μελέτη της ΤτΕ  

Οι τομείς που επηρεάζονται από τους κινδύνους ESG  σχετίζονται με την πτώση της παραγωγής και άρα του ΑΕΠ,  με τον περιορισμό του διαθέσιμου εισοδήματος, τις απώλειες των αφαλιστικών εταιριών και την απομείωση των περιουσιακών στοιχείων. Στο πλαίσιο αυτό επηρεάζεται η κερδοφορία των τραπεζών λόγω των προβλημάτων που θα αντιμετωπίσουν υφιστάμενοι πελάτες και οικονομικοί κλάδοι.  Από την άλλη πλευρά όμως δημιουργούνται νέες αγορές, που επίσης μπορεί να επηρεάσουν τα τραπεζικά έσοδα. 

Από τους επιμέρους κινδύνους, το πιστωτικό ρίσκο αυξάνει λόγω της χαμηλότερης κερδοφορίας, του υψηλότερου κινδύνου χρεοκοπίας και της χαμηλότερης αποτίμησης των ενεχύρων. Ο κίνδυνος αγοράς οφείλει να υπολογίσει τη μεγάλη μεταβλητότητα, την απαξίωση των περιουσιακών στοιχείων και τον επαναπροσανατολισμό της χρηματοδότησης σε βιώσιμα περιουσιακά στοιχεία, ενώ ο  κίνδυνος ρευστότητας συνεκτιμά τις μαζικές πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων, την απόσυρση καταθέσεων και τη μείωση της αξίας του ενεργητικού υψηλής ποιότητας που εύκολα ρευστοποιείται. Το παζλ συμπληρώνει ο λειτουργικός κίνδυνος, ο οποίος εστιάζει σε νομικά ζητήματα και στη βλάβη της  φήμης του πιστωτικού ιδρύματος εξ αιτίας της χρηματοδότησης αμφιλεγόμενων δραστηριοτήτων και/ή της διάθεσης προϊόντων που λανθασμένα  εμφανίζονται ότι ικανοποιούν τα κριτήρια ΕSG.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι παρότι τα κριτήρια ESG δεν είναι ακόμα υποχρεωτικά, πολλές μεγάλες διεθνείς τράπεζες ήδη τα εφαρμόζουν ενώ άλλες έχουν αποκλείσει τη χρηματοδότηση σε ρυπαίνοντες κλάδους, όπως δραστηριότητες που σχετίζονται με τον άνθρακα ή άλλα ορυκτά καύσιμα. Είναι γνωστό για παράδειγμα ότι η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων από την 1/1/2022 σταματά τη δανειοδότηση για  έργα ορυκτών καυσίμων, συμπεριλαμβανομένου και του φυσικού αερίου. 

Οι Βρυξέλλες ήδη έχουν προχωρήσει στη  διαβάθμιση του ανθρακικού αποτυπώματος των διαφόρων οικονομικών δραστηριοτήτων και στην ταξινόμησή τους σε κατηγορίες, μέσω του taxonomy, το οποίο θα αποτελέσει και το βασικό εργαλείο κατάταξης των κλάδων, της επενδυσιμότητάς τους και της ικανότητάς τους για τραπεζική χρηματοδότηση. Η υποχρεωτική εφαρμογή  του taxonomy είναι πλέον θέμα χρόνου και ίσως να γίνει ένα από τα κλειδιά μέτρησης του Κλιματικού Κινδύνου τόσο για τα νέα  δάνεια που θα χορηγούν οι τράπεζες, όσο  και για την αποτίμηση κινδύνου του υφιστάμενου χαρτοφυλακίου χορηγήσεων.   

Προς το παρόν οι  τράπεζες που ενσωματώνουν τον κλιματικό κίνδυνο στο μοντέλο ρίσκου για τα κεφαλαιακά τους σχέδια και τις αναλύσεις τους είναι ελάχιστες, καθώς τα εργαλεία και οι μεθοδολογίες είναι  ακόμα σε πρώϊμο στάδιο, συμπεριλαμβανομένων των εργαλείων που χρησιμοποιούν οι εποπτικές αρχές των τραπεζών με τα στρες τεστ και τα διάφορα σενάρια.

Έμμεσα και ποσοτικά, όμως,  κριτήρια ESG  περιλαμβάνονται στη μεθοδολογία αξιολόγησης των  μεγάλων τραπεζών από τους οίκους.

Όπως αναφέρει το κείμενο της ΤτΕ, μέσα στα επόμενα 3-5 χρόνια οι ελληνικές τράπεζες θα πρέπει να είναι σε θέση να παρέχουν στοιχεία και εκτιμήσεις για την έκθεσή τους  σε κλιματικούς κινδύνους. Η ανταπόκριση των ελληνικών τραπεζών  βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο όσον αφορά στη συμμόρφωση με τα διεθνή πρότυπα και τις κατευθυντήριες αρχές για τα ESG, τη συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς για τη διατηρήσιμη χρηματοδότηση, την ενσωμάτωση της στρατηγικής για τη βιωσιμότητα στην επιχειρηματική τους στρατηγική , καθώς και στην ενσωμάτωση των κριτηρίων ESG στις εταιρικές πιστωτικές πολιτικές και στη διαχείριση κινδύνου για τα δάνεια που χορηγούν. 

Η πράσινη χρηματοδότηση παρέχεται σε επιχειρήσεις και πελάτες λιανικής μέσω project finance, ενυπόθηκα ενέχυρα ή κάρτες.

Η έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος συνοδεύτηκε από πρόσκληση προς τις τράπεζες να απαντήσουν ως τις 30 Οκτωβρίου σε ένα  ερωτηματολόγιο αυτοαξιολόγησης σε σχέση με τα κριτήρια ESG.

Οι απαντήσεις πρέπει να σχετίζονται με τους κινδύνους που απορρέουν από τους αντισυμβαλλομένους σε  τομείς που είναι ευάλωτοι στην Κλιματική Αλλαγή, στα ενέχυρα του real estate σε περιοχές που επηρεάζονται από το Κλίμα και την ενεργειακή μετάβαση ή σε επενδύσεις με υψηλό ανθρακικό αποτύπωμα  και όχι με τη λειτουργία της ίδιας της τράπεζας, πχ τις εκπομπές ρύπων των κτιρίων όπου στεγάζονται οι δραστηριότητές της. 

Πρόκειται για το πρώτο βήμα, στο πλαίσιο των ανάλογων κινήσεων που κάνουν όλες οι κεντρικές τράπεζες της ΕΕ, για τη συλλογή στοιχείων, που θα συμπεριληφθούν στο report, το οποίο θα εκδώσει η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Αρχή (ΕΒΑ) στις 28 Ιουνίου του 2021 για την αξιολόγηση κινδύνου με βάση τα κριτήρια  ESG.

Η ΕΒΑ μπορεί να εκδώσει Κατευθυντήριες Γραμμές για τον ακριβή ορισμό του περιεχομένου των κριτηρίων Περιβάλλον-Κοινωνία- Διακυβέρνηση και την ενδεχόμενη  ενσωμάτωση τους στις ασκήσεις εποπτείας και αξιολόγησης των τραπεζών. Τα μεγάλα ιδρύματα με τίτλους που έχουν εκδοθεί σε ρυθμιζόμενη αγορά θα πρέπει να παράσχουν πληροφορίες  και στοιχεία για τους κινδύνους ESG  ως τις 28 Ιουνίου 2022. Οι πληροφορίες αυτές θα πρέπει να καλύπτουν και τις δύο κατηγορίες κινδύνου, δηλαδή τον φυσικό κίνδυνο από την Κλιματική Αλλαγή και τον κίνδυνο από την μετάβαση στην οικονομία χαμηλού άνθρακα.

Τέλος, στις 28 Ιουνίου 2025 η ΕΒΑ θα εκδώσει την έκθεση για τη διαχείριση κεφαλαιακών απαιτήσεων με βάση τους κινδύνους για το Περιβάλλον.