Σενάριο επιβολής πλαφόν στις τιμές χονδρικής του φυσικού αερίου σε περίπτωση που η Ρωσία διακόψει απότομα τη ροή αερίου προς την Ευρώπη εξετάζουν οι Βρυξέλλες.

Σε σχέδιο που έχει ήδη παραδώσει προς διαβούλευση η Κομισιόν προς τις χώρες-μέλη, η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι μπορεί να  υπάρξει ανάγκη για να καθοριστεί  παράλληλα μια διοικητική τιμή για το φυσικό αέριο, όπως μια μέγιστη ρυθμιζόμενη τιμή για το  αέριο που παραδίδεται σε ευρωπαίους καταναλωτές και εταιρείες (ανώτατο όριο τιμής ΕΕ) για την κάλυψη της περιόδου της κηρυγμένης έκτακτης ανάγκης της Ένωσης, μία κατάσταση που μπορεί να προκύψει αν η Ρωσία διακόψει τον εφοδιασμό.

Αυτός ο τύπος παρέμβασης τιμών, όπως αναφέρει το έγγραφο,  θα περιοριστεί στη διάρκεια της κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Στο πλαίσιο αυτό, θα μπορούσε να εισαχθεί ένας μηχανισμός που θα περιόριζε τον ελεύθερο σχηματισμό τιμών κατά τη διάρκεια της έκτακτης κρίσης, περιορίζοντας τη τιμή στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια φυσικού αερίου. Το ανώτατο όριο τιμής μπορεί  να εισαχθεί με διαφορετικούς τρόπους και μπορεί να παρέμβει σε διαφορετικά επίπεδα της αλυσίδας αξίας του φυσικού αερίου, προσθέτει η Κομισιόν, επισημαίνοντας όμως ότι αν αποζημιωθεί και δεν συνοδεύεται από σημαντική περικοπή, αυτό το είδος παρέμβασης θα μπορούσε να απαιτήσει σημαντικά ποσά για χρηματοδότηση.

Το επίπεδο του ανώτατου ορίου τιμής φυσικού αερίου στην ΕΕ θα πρέπει να καθοριστεί προσεκτικά για να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις. Σε ένα σενάριο μεγάλης διαταραχής το ανώτατο επίπεδο θα είχε το πλεονέκτημα του περιορισμού,σε ένα προκαθορισμένο επίπεδο, των επιπτώσεων από τη διαταραχή στις τιμές για τους καταναλωτές και τις εταιρείες. Θα παρουσίαζε όμως και μια σειρά από προκλήσεις.

Το έναυσμα για μια τέτοια παρέμβαση στις τιμές θα ήταν η έναρξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης σε ολόκληρη την ΕΕ, βάσει του κανονισμού για την ασφάλεια του εφοδιασμού. Ταυτόχρονα ομως θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι η εισαγωγή ενός τέτοιου ανώτατου ορίου τιμών δεν θα επιδεινώσει την πρόσβαση της ΕΕ σε προμήθειες φυσικού αερίου και υγροποιημένου αερίου (LNG), καθώς οποιαδήποτε μείωση ή περιορισμός της προσφοράς σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης θα οδηγούσε σε περαιτέρω αλλοίωση. Θα περιόριζε επίσης αυτόματα τη δυνατότητα για μειώσεις της ζήτησης φυσικού αερίου λόγω των τιμών, επηρεάζοντας αρνητικά το ισοζύγιο προσφοράς-ζήτησης.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Κομισιόν αναγνωρίζει ότι τα εθνικά σχέδια έκτακτης ανάγκης, συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κρίσης αλλά  δεν επαρκούν στην περίπτωση απότομη διακοπής των εισροών αερίου από τη Ρωσία προς όλες τις χώρες ταυτόχρονα.

Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει το έγγραφο “Για την αντιμετώπιση του σοκ ασφάλειας του εφοδιασμού, η ΕΕ διαθέτει μέσα, όπως τα εθνικά σχέδια έκτακτης ανάγκης που αναπτύχθηκαν βάσει του κανονισμού για την ασφάλεια του εφοδιασμού με εθνικά και περιφερειακά μέτρα, την ενισχυμένη περιφερειακή συνεργασία για την ασφάλεια του εφοδιασμού και τις τακτικές ανταλλαγές μεταξύ των κρατών μελών και των Επιτροπή στην ομάδα συντονισμού για το φυσικό αέριο. Οι συμφωνίες αλληλεγγύης και ο μηχανισμός αλληλεγγύης που προβλέπεται στον κανονισμό αποτελούν επίσης μέρος της εργαλειοθήκης για την ασφάλεια του εφοδιασμού.

Ωστόσο, αυτά τα εργαλεία προορίζονται να ενεργοποιηθούν σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης για την εθνική ασφάλεια εφοδιασμού. Σε περίπτωση περαιτέρω διαταραχών του αερίου που επηρεάζουν ταυτόχρονα πολλά κράτη μέλη, ενδέχεται να απαιτηθούν πρόσθετα μέτρα. Τα υπάρχοντα εργαλεία θα μπορούσαν χρήσιμα να συμπληρωθούν με συντονισμένο δελτίο και περιορισμό της ζήτησης με βάση τις αρχές της ΕΕ κατά τη διάρκεια έκτακτης ανάγκης σε ολόκληρη την ΕΕ, όπου οι αγορές φυσικού αερίου δεν ανταποκρίνονται πλέον βέλτιστα στη ζήτηση και αφήνουν ανικανοποίητη την εναπομένουσα ζήτηση. Με βάση την αρχή της αλληλεγγύης, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο μείωσης της ζήτησης φυσικού αερίου στα λιγότερο επηρεαζόμενα κράτη μέλη προς όφελος των περισσότερο επηρεαζόμενων κρατών μελών, ακόμη και στην περίπτωση που αυτή η κατανομή δεν θα είχε γίνει βάσει του εθνικού σχεδίου έκτακτης” τονίζει η Κομισιόν.

Τρέχουσα Κρίση

Για την αντιμετώπιση του αντίκτυπου των υψηλών τιμών για τους καταναλωτές που έχει επιφέρει η ενεργειακή κρίση ως τώρα, η Κομισιόν προτείνει την επέκταση των μέτρων ρύθμισης των τιμών λιανικής για το φυσικό αέριο, ειδικά στη θέρμανση και στις χρήσεις ως βιομηχανική πρώτη ύλη. Επισημαίνει ωστόσο, ότι οι όγκοι που καλύπτονται από αυτά τα τιμολόγια θα πρέπει να περιοριστούν για μην οδηγήσει το μέτρο σε μεγαλύτερη κατανάλωση φυσικού αερίου.

Επίσης προτείνονται έκτακτα μέτρα στήριξης της ρευστότητας για την ελάφρυνση των εμπόρων  στην αλυσίδα του αερίου. Εάν τα μέτρα αυτά περιέχουν κρατική ενίσχυση, οι παρεμβάσεις πρέπει να πραγματοποιούνται με πλήρη τήρηση των αντίστοιχων διατάξεων, να είναι περιορισμένες, αναλογικές και διαφανείς και στοχευμένες για την αποφυγή στρεβλώσεων. Το προσωρινό πλαίσιο κρίσεων για τις κρατικές ενισχύσεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τα κράτη μέλη για τα στοχευμένα μέτρα, τα οποία όμως δεν θα πρέπει να υπονομεύουν το καθεστώς κυρώσεων που επιβλήθηκε στη Ρωσία.

Ιδιαίτερη αναφορά υπάρχει στο έγγραφο για τις απότομες ενδοημερήσιες μεταβολές των τιμών του αερόυ στη χονδρική. “Στα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια φυσικού αερίου (π.χ. TTF) έχει συχνά παρατηρηθείακραία αστάθεια στις συναλλαγές κατά τη διάρκεια της ημέρας. Για την αντιμετώπιση πιθανών στρεβλωτικών επιπτώσεων στη διαμόρφωση των τιμών λόγω πιθανών κερδοσκοπικών κινήσεων, μια επιλογή θα ήταν η επανεξέταση των ορίων που εφαρμόζονται σε αυτή τη βραχυπρόθεσμη αστάθεια στους εσωτερικούς κανόνες διαπραγμάτευσης.”, αναφέρει χαρακτηριστικά το έγγραφο της Επιτροπής.

Τιμές

Οι τιμές του φυσικού αερίου και της ηλεκτρικής ενέργειας, μετά από την εντυπωσιακή αύξηση το 2021 έφτασαν σε υψηλά όλων των εποχών μετά την εισβολή στην Ουκρανία τις πρώτες εβδομάδες του Μαρτίου 2022. Οι τιμές του φυσικού αερίου, ιστορικά κάτω από 30 EUR/MWh, κινούνται το τελευταίο χρονικό διάστημα περίπου στα 100 EUR/MWh, έχοντας περιστασιακά κορυφωθεί και  άνω των 200 EUR/MWh. Δεδομένοι ότι οι τιμές του φυσικού αερίου αντανακλώνται άμεσα στις  τιμές χονδρικής ηλεκτρισμού, παρατηρήθηκε έντονη αύξηση και της τιμής ηλεκτρισμού  την ίδια περίοδο, λόγω των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με αέριο που συχνά καθορίζουν την τιμή στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ. Για παράδειγμα, οι γερμανικές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας, ιστορικά κάτω από 75 EUR/MWh, είναι σήμερα συχνά γύρω στα 235 EUR/MWh και περιστασιακά έχουν φθάσει πάνω από 400 EUR/MWh. Ανάλογη είναι η πορεία των τιμών και στην Ελλάδα, όπου πλέον κινούνται στην κλίμακα των 240 ευρώ/MWh

Οι παράγοντες της αγοράς αναμένουν ότι οι τιμές της ενέργειας θα παραμείνουν υψηλές για το υπόλοιπο του 2022 και μέχρι το 2024-2025, αν και σε μικρότερο βαθμό. Οι τιμές του φυσικού αερίου αναμένεται επί του παρόντος να παραμένουν στα 100 EUR/MWh μέχρι το τέλος του επόμενου χειμώνα (περίπου 75 EUR/MWh το καλοκαίρι του 2023 και πάνω από 50 EUR/MWh έως το καλοκαίρι του 2025), με τις προσδοκίες για τις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας να εξελίσσονται ανάλογα. Αυτή η πρόβλεψη επηρεάζει την αβεβαιότητα στην αγορά λόγω των σημερινών γεωπολιτικών εντάσεων και του πολέμου στην Ουκρανία.

Βραχυπρόθεσμα, όπως αναφέρει το έγγραφο της Κομισιόν  η σταδιακή κατάργηση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο θα οδηγήσει σε προσαρμογές των συνθηκών ζήτησης και προσφοράς και αστάθεια των τιμών. Τα επίπεδα τιμών θα συνεχίσουν να είναι υψηλά με τη διαφοροποίηση να ασκεί ανοδική πίεση. Ταυτόχρονα, η ταχεία ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τα σημαντικά μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας/ανταπόκρισης στη ζήτηση, όπως παρουσιάζονται στο σχέδιο REPowerEU, θα συμβάλουν στον περιορισμό αυτών των επιπτώσεων και θα προσφέρουν χαμηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας μεσοπρόθεσμα.