Οι τεταμένες σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας δεν θα γίνουν εύκολα κατανοητές εάν δεν αντιληφθούμε την Ενεργειακή Στρατηγική που με συνέπεια ακολουθεί η Τουρκία.
Η εποχή που η Τουρκία ήταν ίσως ο πλέον "πιστός σύμμαχος" των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ και ισχυρό "στρατιωτικό προγεφύρωμα" προς την άλλοτε πανίσχυρη Σοβιετική Ένωση ανήκει στο παρελθόν…
Η Τουρκική Οικονομία είναι η 16η ισχυρότερη Οικονομία του Κόσμου και η 6η πιο ισχυρή στην Ευρώπη.
Οι ταχύτατοι ρυθμοί ανάπτυξης της Οικονομίας της Τουρκίας επιβάλλουν ολοένα και μεγαλύτερες εισροές ενεργειακών πόρων, αφού ο Ενεργειακός Τομέας της αναπτύσσεται με ρυθμούς άνω του 7% ετησίως….
Ρωσοτουρκικό πυρηνικό εργοστάσιο
Οι "φιλοδοξίες" της Τουρκίας επεκτείνονται πριν απ΄όλα στην ολόπλευρη ανάπτυξη του ηλεκτροπαραγωγικού δυναμικού της με ένα "νέο στόλο" μονάδων φυσικού αερίου και μονάδων με καύσιμο τον λιγνίτη.
Όμως τα σχέδια της Τουρκίας περιλαμβάνουν και απόκτηση πυρηνικής τεχνολογίας για ηλεκτροπαραγωγή!
Η κατασκευή στο Akkuyu ενός πυρηνικού εργοστασίου με ρωσική τεχνολογία αποτελεί ένα σημαντικό "σημείο τριβής" μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας. Για πρώτη φορά ένα εργοστάσιο ρωσικής κατασκευής θα αναπτυχθεί σε χώρα του ΝΑΤΟ με τους Ρώσους να ελέγχουν το 51% και το 49% από μια κοινοπραξία τουρκικών κατασκευαστικών εταιρειών. Το συνολικό κόστος του έργου υπολογίζεται στα 22 δισ. $ και η πρώτη μονάδα θα παραδοθεί για λειτουργία το 2023.
Πρόκειται για ένα εργοστάσιο που θα εμπλουτίσει το "ενεργειακό μείγμα" της Τουρκίας εξασφαλίζοντας χαμηλές τιμές διάθεσης για πάρα πολλά χρόνια.
Παράλληλα οι Ρώσοι θα εκπαιδεύσουν …15.000 Τούρκους στα μυστικά των πυρηνικών τεχνολογιών από μια μεγάλη Σχολή που θα τεθεί σε λειτουργία στην Άγκυρα. Το πέρας των σπουδών έχει ορισθεί για το 2023, όταν θα αρχίσει η δοκιμαστική λειτουργία του πυρηνικού Σταθμού Akkuyu.
Το 2023 δεν είναι μια τυχαία ημερομηνία: τότε θα εορτάζονται τα 100 χρόνια από την ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας….
Διεθνής Ενεργειακή Στρατηγική
Ο συνεχής μετασχηματισμός και εκσυγχρονισμός της Τουρκικής Οικονομίας δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί εάν και ο Ενεργειακός Τομέας της δεν εκσυγχρονίζεται και δεν είναι διεθνώς ανταγωνιστικός…
Όμως η "ενεργειακή αυτάρκεια" δεν αποτελεί αυτοσκοπό! Αντίθετα, η μετατροπή της χώρας σε "διεθνή παίκτη" της "ενεργειακής σκακιέρας" αποτελεί πλέον βασική συνιστώσα της Διεθνούς Πολιτικής της Τουρκίας.
Πριν απ΄ όλα η ανάπτυξη ενός τεράστιου συστήματος αγωγών φυσικού αερίου από την Τουρκία που θα τροφοδοτεί τις διεθνείς αγορές και κυρίως την Ευρώπη αποτελεί πλέον Στρατηγικό Στόχο για την τουρκική elite.
Η Τουρκία βρίσκεται σε μια μοναδική γεωπολιτική θέση που αντικειμενικά της παρέχει τη δυνατότητα
να αποκτήσει σημαντικά οικονομικά οφέλη μέσω του διεθνούς ενεργειακού εμπορίου. Στις ανατολικές περιοχές της Τουρκίας βρίσκονται χώρες που έχουν υπό την κατοχή τους σχεδόν το 75% των παγκοσμίων αποθεμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου. Από την άλλη πλευρά, πέρα από τα δυτικά και βόρεια σύνορα της Τουρκίας, βρίσκονται οι τεράστιες αγορές της δεύτερης μετά τις ΗΠΑ παγκόσμιας Οικονομικής Δύναμης, της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι χώρες με τα τεράστια ενεργειακά αποθέματα (Ρωσία, Ιράν, Αζερμπαϊτζάν, Ιράκ κλπ) έχουν ανάγκη την Τουρκία γιατί μέσω αυτής μπορούν να αποκτήσουν διεξόδους μέω αγωγών προς τις δυτικές ακτές της Τουρκίας προκειμένου να προωθηθούν τεράστιες ποσότητες φυσικού αερίου και πετρελαίου προς την Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.
Μεγάλο δίκτυο αγωγών
Οι αγωγοί έχουν το "μοναδικό πλεονέκτημα" ότι εξασφαλίζουν την ταχύτατη μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων ενεργειακών πόρων με χαμηλό κόστος, ιδίως όταν αυτοί διασχίζουν χώρες με πολύ μεγάλες εκτάσεις.
Η Τουρκία ήδη διαθέτει δύο μεγάλους αγωγούς μεταφοράς αργού πετρελαίου:
§ Ο ένας ξεκινάει από το Ιράκ (Kirkuk-Yumurtalık Crude Oil Pipeline) και
§ ο δεύτερος ξεκινάει από το Αζερμπαϊτζάν, περνάει μέσω Γεωργίας και καταλήγει στο Ceyhan (αγωγός BTC Baku-Tbilisi-Ceyhan Crude OilPipeline).
Στον τομέα φυσικού αερίου η Τουρκία διαθέτει πέντε αγωγούς και σχεδιάζει την ανάπτυξη δύο επιπλέον:
§ Baku-Tbilisi-Erzurum Natural Gas Pipeline (BTE)
§ Turkey-Greece Interconnector (ITG)
§ Western Route (Russia-Turkey Natural Gas Pipeline)
§ Blue Stream Natural Gas Pipeline.
§ Iran – Turkey Natural Gas Pipeline
§ Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline Project (TANAP) που θα είναιέτοιμος για λειτουργία το 2018 και
§ TurkStream, για επέκταση του ανωτέρω αγωγού σε Ελλάδα ή Βουλγαρία.
Ο αγωγός TANAP (Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline) αποτελεί ήδη ένα πολύ σημαντικό έργο υποδομής για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Κασπία Θάλασσα με σύστημα αγωγών που ξεκινούν από το Αζερμπαϊτζάν και επεκτείνονται μέσω Γεωργίας και Τουρκίας, με συνέχειά του από την ελληνική επικράτεια με τον αγωγό TAP (Trans Adriatic Pipeline) για να τροφοδοτεί τις ευρωπαϊκές αγορές με τελευταίο σταθμό εκφόρτωσης στις ιταλικές ακτές.
Ο συγκεκριμένος αγωγός αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί και να τεθεί σε λειτουργία από το 2018, αποτελώντας μια σημαντική πηγή τροφοδοσίας κυρίως της νότιας Ευρώπης, πιθανώς από το 2020.
Τα ενεργειακά συμφέροντα των ΗΠΑ
Στα τελευταία χρόνια η εξωτερική ενεργειακή πολιτική των ΗΠΑ έχει αλλάξει σημαντικά κάτω από την επίδραση δύο κυρίως παραγόντων:
§ Οι περιβαλλοντικοί περιορισμοί που έχουν επιβάλει οι Ευρωπαίοι στον άνθρακα και στο λιγνίτη έχουν προκαλέσει μεγάλη μείωση των εξαγωγών λιθάνθρακα από τις ΗΠΑ προς την Ευρώπη.
§ Η πολύ μεγάλη και επιτυχημένη ανάπτυξη παραγωγής shale gas από σχιστολιθικά κοιτάσματα δημιουργεί βάσιμες επιδιώξεις για εξαγωγές του μέσω πλοίων προς τις χώρες της Ευρώπης.
Η πραγματοποίηση εξαγωγών στην Ευρώπη αναπόφευκτα οδηγεί σε "μεγάλες τριβές" για περιορισμό της ήδη μεγάλης διείσδυσης της GAZPROM στην ευρωπαϊκή αγορά.
Στο "στόχαστρο" των Αμερικανών είναι τα δύο σχέδια για δημιουργία νέων αγωγών μεταφοράς ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη, του "NordStream 2" από τη Βόρεια Θάλασσα - με τερματικό στη Γερμανία - και του "TurkStream" μέσω Τουρκίας. Και οι δύο αυτοί αγωγοί θα παρακάμπτουν τους αγωγούς που περνούν μέσω Ουκρανίας.
Κααι τα δύο αυτά ρωσικά σχέδια αντιμετωπίζονται "εχθρικά" από τις ΗΠΑ, επειδή μπορεί να ανακόψουν τις εξαγωγές φορτίων shale gas από τις ΗΠΑ.
Σε ότι αφορά τον "Nord Stream 2" το επενδυτικό σχήμα έχει ήδη διαμορφωθεί μεν, αλλά με τις εταιρείες να "φοβούνται" την επιβολή κυρώσεων από την πλευρά των Αμερικανών.
Ο "Turkish Stream" αποτελεί ένα τελευταίο σημαντικό έργο υποδομής για μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου μέσω αγωγών που επιδιώκεται να διασχίζουν την Τουρκία και να καταλήγουν στην Ελλάδα ή στη Βουλγαρία. Ο "Turkish Stream" - όπως και ο Nord Stream 2 - αποτελεί αντικείμενο "σκληρών διαπραγματεύσεων", κυρίως λόγω των αντιδράσεων των ΗΠΑ, που θέλουν να παρεμποδίσουν τη μεγαλύτερη "ενεργειακή εξάρτηση" της Ευρώπης από το φυσικό αέριο της Ρωσίας.
Τα ρωσικά σχέδια προβλέπουν την ανάπτυξη δύο βασικών αγωγών: ο ένας θα τροφοδοτεί αποκλειστικά την αγορά της Τουρκίας και ο δεύτερος χώρες της Βαλκανικής μέσω διμερών συμφωνιών - εάν δεν εκδηλώσουν επενδυτικό και αγοραστικό ενδιαφέρον οι Ευρωπαίοι.
Στην πράξη ο TANAP μπορεί να είναι ανταγωνιστικός ως προς τον TurkishStream, αλλά η λειτουργία των δύο αγωγών θα είναι συμπληρωματική, αφού θα τροφοδοτούν με πολύ μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου τις χώρες της Ευρώπης.
Οι σχέσεις Τουρκίας - Ιράν
Ένας άλλος "φόβος" των Αμερικανών είναι ότι μπορεί να υπάρξει πολύ μεγάλη προσέγγιση μεταξύ Ιράν και Τουρκίας, με δεδομένη πλέον την ισχυρή αντίθεση της διοίκησης Trump προς το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και τις δυνατότητές του να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στο διεθνές εμπόριο ενεργειακών πρώτων υλών.
Το Ιράν είναι μια χώρα με μεγάλα ενεργειακά κοιτάσματα και μετά από χρόνια οικονομικής απομόνωσης έχει τεράστιες ανάγκες για εξαγωγές στη γειτονική Τουρκία και των δυνατοτήτων της να αναπτύξει νέους αγωγούς με το Ιράν με τερματικούς σταθμούς στις ακτές της Τουρκίας.
Από την άλλη πλευρά η Τουρκία:
§ Είναι μια χώρα απόλυτα εξαρτημένη από εισαγόμενες ενεργειακές πρώτες ύλες,
§ ενδιαφέρεται ιδιαίτερα να αποτελέσει "γέφυρα" με τον υπόλοιπο κόσμο για εξαγωγές ιρανικών ενεργειακών πρώτων υλών και
§ επιδιώκει να συμμετάσχει στα μεγάλα έργα οικονομικής ανασυγκρότησης της οικονομίας του Ιράν.
Αυτή την περίοδο οι σχέσεις Τουρκίας - Ιράν φαίνεται να ξεπερνούν τις "τριβές" τους με την παρέμβαση των Ρώσων.
Η σταθεροποίηση του καθεστώτος Άσαντ με την στρατιωτική υποστήριξη των Ρώσων και η διάλυση του ISIS, έχουν περιορίσει πλέον τις "τριβές" στις σχέσεις Τουρκίας και Ιράν με τους Κούρδους των περιοχών των βορείων περιοχών του Ιράκ και της Συρίας. Η Τουρκία διατηρεί ισχυρές φιλικές σχέσεις με την Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) αλλά με πλήρη αντίθεση της τουρκικής κυβέρνησης στην ανεξαρτητοποίηση της με δημοψήφισμα.
Αντίθετα το Ιράν διατηρεί συνεργασία με κουρδικές παραστρατιωτικές οργανώσεις που συνδέονται με την Hezbollah αλλά και με το PKK που αποτελεί μόνιμη απειλή για την Τουρκία.
Ήδη το Ιράν αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο ενεργειακό προμηθευτή της Τουρκίας, καλύπτοντας το 22% των εισαγωγών αργού πετρελαίου και σχεδόν το 18% των εισαγωγών φυσικού αερίου.
Οι Αμερικανοί "φοβούνται" την προσέγγιση οικονομικών συμφερόντων Ρώσων - Ιρανών - Τούρκων, τα οποία θα ήταν δυνατόν να προκαλέσουν σημαντικές ανατροπές στις διεθνείς ενεργειακές ισορροπίες…
Η ανάπτυξη μεγάλων αγωγών μέσω Τουρκίας που θα διοχετεύουν ενεργειακά προϊόντα της Ρωσίας και του Ιράν από λιμάνια και τερματικούς σταθμούς στη δυτική Τουρκία θα απέβαινε σε βάρος των μακροχρόνιων συμφερόντων των ΗΠΑ…
(*) Δρα Οικονομολόγου, τέως Διευθυντή Επικοινωνίας Ομίλου ΔΕΗ ΑΕ
