Η πανδημία είναι μια οικουμενική τραγωδία. Κι αν πολλοί αναρωτηθούν σε τι διαφέρει ο Covid-19 και γιατί μας τρομάζει περισσότερο από τους ιούς της γρίπης που σκοτώνουν 300.000-600.000, υπάρχει απάντηση.
Τη γρίπη πάνω-κάτω την ξέρουμε όλοι. Αυτόν τον ιό, όχι. Δεν ξέρουμε πώς συμπεριφέρεται, βλέπουμε ότι είναι γεμάτος εκπλήξεις. Είναι φυσικό να φοβόμαστε το άγνωστο (τουλάχιστον μέχρι να γίνει γνωστό).
Εκτός, όμως, από τραγωδία, ο ιός είναι και μια ευκαιρία να κατανοήσουμε περισσότερο το ανθρώπινο είδος. Ένα αναπόφευκτο πείραμα να παρατηρήσουμε, όχι σε εργαστήρια, αλλά σε πραγματικές συνθήκες (in vivo δηλαδή) μερικά από τα θέματα που οι κοινωνικές επιστήμες έχουν ανακαλύψει, αλλά και άλλα που πιθανόν θα ανακαλύψουν, δημιουργώντας καινούργιες θεωρίες.
Ας δούμε, για παράδειγμα, το θέμα της Ηγεσίας. Είδαμε πώς πανίσχυροι ηγέτες, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ και ο Μπόρις Τζόνσον, αποδείχτηκαν κατώτεροι των περιστάσεων κυρίως γιατί παγιδεύτηκαν σε αυτό που ονομάζεται ομαδική σκέψη (groupthink). Οι ηγέτες αυτοί και η ομάδα των συμβούλων τους, μπροστά σε μια επείγουσα κατάσταση, αντί να σκεφτούν με βάση τα δεδομένα στοιχεία, αναζήτησαν τη σύμπνοια και τη συνοχή απόψεων σε τέτοιο βαθμό που παρέλειψαν την αξιολόγηση σημαντικών πτυχών του προβλήματος. Ας μην αγνοούμε φυσικά και την πιθανότητα ότι ήθελαν να διαφοροποιηθούν, να ξεχωρίσουν από τους άλλους ηγέτες, να δείξουν ατρόμητοι και ανίκητοι. Αλλά απέτυχαν…
Πάμε τώρα στο θέμα του «άλλου», του συνανθρώπου. Βλέπουμε πόσο εύκολα συσπειρωνόμαστε γύρω από ομάδες «δικών μας» και νιώθουμε μια εχθρότητα απέναντι στους «άλλους», τους ξένους, που θεωρούμε υπεύθυνους για το πρόβλημα. Προβάλλουμε «κάπου έξω» όλο το κακό που μας βασανίζει «εδώ μέσα» (και με το «εδώ μέσα» εννοούμε και τον ίδιο μας τον εαυτό).
Δείτε πόσο μπερδεμένα νιώθουμε απέναντι στον διπλανό μας στο σουπερμάρκετ, στο φαρμακείο, στον δρόμο. Ο διπλανός μας είναι και συνάνθρωπος, που νιώθουμε κοντά του μια και μοιραζόμαστε έναν κοινό φόβο και μια κοινή μοίρα, αλλά είναι και ένας δυνάμει επικίνδυνος εχθρός, που μπορεί να μας κολλήσει (άρα και πιθανόν να μας σκοτώσει).
Βλέπουμε ακόμα αυτό που η θεωρία των κοινωνικών αναπαραστάσεων έχει επεξηγήσει πολύ καλά. Όσο και να νομίζουμε ότι είμαστε αυτόνομες οντότητες, νοηματοδοτούμε την πραγματικότητα με συλλογικό τρόπο ανάλογα με τις ομάδες που ανήκουμε και την κουλτούρα με την οποία μεγαλώσαμε (και, φυσικά, τα ΜΜΕ που παρακολουθούμε).
Πάρτε για παράδειγμα πόσες διαφορετικές απόψεις και συμπεριφορές υπάρχουν απέναντι στον ιό και στον φόβο που προκαλεί. Παρεμπιπτόντως, o Τζορτζ Όργουελ στη δυστοπία του (1984) περιέγραψε πώς ο έλεγχος των μαζών μπορεί να επιτευχθεί μέσα από έναν συνδυασμό φόβου και περιορισμού.
Και δυο λόγια για τις φήμες που διακινούνται ασταμάτητα. Έχει μελετηθεί το θέμα. Οι άνθρωποι διαλέγουν φήμες που ταιριάζουν με τις εσωτερικές τους ανάγκες. Αυτές δηλαδή που τους βολεύουν για να βάλουν σε τάξη τη σκέψη τους.
Το θέμα είναι τεράστιο, αλλά ας κλείσουμε με το θέμα της μοναχικότητας που καλούμαστε να διαχειριστούμε.
Προσοχή, άλλο η μοναξιά και άλλο η μοναχικότητα. Η πρώτη έχει πόνο, η δεύτερη είναι μια ευκαιρία να μείνουμε λίγο μόνοι με τον εαυτό μας, κάτι που οι περισσότεροι αποφεύγουμε, παρ’ ότι είναι επιστημονικά πασίγνωστο πόσο μας ωφελεί.
