Για τους «μεγάλους» του πλανήτη οι εαρινές προβλέψεις του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, όσο και αν δεν πέφτουν πάντα διάνα, αναμένονται όπως τα ενδεικτικά προόδου των μαθητών ως ύστατη προειδοποίηση πριν τις εξετάσεις. Αυτή τη φορά οι «μαθητές» ήταν προετοιμασμένοι. Διαβασμένοι και αδιάβαστοι. Η παγκόσμια οικονομία θα επιτύχει μεγέθυνση 6% μέσα στο 2021, αλλά αυτό θα οφείλεται κυρίως στην Κίνα και στις ΗΠΑ. Η πρώτη θα έχει ρυθμούς ανόδου του ΑΕΠ της τάξης του 8,4% και οι δεύτερες 6,4%, κυρίως χάρις στο πρόγραμμα μαμούθ των 1,9 τρισ. δολαρίων που έχει εξαγγείλει το Τζο Μπάιντεν. Αν βάλουμε στο παιχνίδι και τους «βαθμούς» της Ινδίας (12,5%) τότε η Ευρώπη με το φτωχικό 4,4% μοιάζει κακός μαθητής.
Βεβαίως μπορεί κάποιος εναλλακτικός οικονομολόγος να αντιτείνει ότι αυτοί οι ψυχροί αριθμοί δεν λένε πάντα την αλήθεια. Αυτό είναι σωστό, ωστόσο οι Ευρωπαίοι, όταν μεγαλοπιάνονται, με αυτούς τους δείκτες της «συστημικής» οικονομίας αυτοαξιολογούνται. Από την άλλη, ακόμα και το άκαρδο ΔΝΤ, κάθε άλλο παρά φειδωλό ήταν στις προειδοποιήσεις για την διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και την επιταχυνόμενη φτωχοποίηση μεγάλου μέρους των κατοίκων του πλανήτη. Συμπεριλαμβανομένων και των Ευρωπαίων. Με λίγα λόγια: Ενώ Κίνα και Ρωσία θα έχουν επιστρέψει στα τέλη του χρόνου στα επίπεδα του 2019 η ευρωζώνη θα περιμένει να κυλήσει το μισό 2022 για να συμβεί κάτι τέτοιο. Επεται πάλι καταϊδρωμένη. Η θεσμική Ευρώπη, που με τη λογική των απανωτών διευρύνσεων στις αρχές της χιλιετίας πίστευε ότι «μεγάλωνε και δυνάμωνε» συνειδητοποιεί εκ νέου ότι παραμένει μικρή και αποδυναμωμένη.
Το ξεχασμένο ανέκδοτο του Νικολά
Δικαιολογίες θα ακουστούν πολλές. Η κακή συγκυρία με τις μεταλλάξεις, οι καθυστερήσεις των εταιριών με τα εμβόλια. Κάποιοι θα επικαλεστούν και τον «δημοκρατικό τρόπο» με τον οποίο λαμβάνονται οι αποφάσεις στην ΕΕ, σε αντίθεση με την αυταρχική Κίνα και την προεδρική Αμερική, που μπορούν να ενεργούν ταχύτερα και πιο συγκεντρωτικά.
Ομως τότε προς τι η συγκέντρωση τόσων πολλών ειδημόνων, γραφείων, υπηρεσιών, λομπιστών στο «κέντρο αποφάσεων» στις Βρυξέλλες. Γιατί όλα θα πρέπει να οδηγούνται από εκεί κεντρικά και «οργανωμένα» αν το σκάφος καταλήγει ακόμα πιο δυσκίνητο; Αυτός είναι ο δημοκρατικός τρόπος;
Η «απάντηση στην πανδημία» φέρνει στο νου τη δυστοκία αντιμετώπισης της χρηματοπιστωτικής κρίσης, όπου το σύνθημα «πολύ λίγα, πολύ αργά» κυριάρχησε στον απολογισμό για την στάση της ΕΕ. Το όραμα μιας κοινής «επιθετικής» οικονομικής πολιτικής έμεινε τέτοιο. Οι ασήμαντες παρεκκλίσεις από τη λογική της δημοσιονομικής πειθαρχίας δεν αμφισβήτησαν τα θέσφατα. Οι φαιδρότητες του Νικολά Σαρκοζύ το 2011, ότι θα επανιδρύσει τον καπιταλισμό, κάνοντάς τον πιο «ηθικό», δεν ηχούν πια ούτε ως ανέκδοτο.
Το δείγμα γραφής με το «Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» αποκαλύπτει ότι το πρόβλημα δεν είναι συγκυριακό. Δεν φταίει η κακιά στιγμή. Οι ρίζες του θα πρέπει να αναζητηθούν στις δομές, αλλά και στις εμμονές ενός συγκεκριμένου μηχανισμού, που έχει γαλουχηθεί να σκέφτεται σαν... τρένο πάνω σε ράγες. «Εγκράτεια», ιδιωτικοποιήσεις, απορρύθμιση, πρωτοκαθεδρία των τραπεζών, η αιρεσιμότητα των «μεταρρυθμίσεων» και οι συνήθεις γραφειοκρατικές χρονοτριβές.
Στην Ελλάδα κάποιοι επικρίνουν το γεγονός ότι εκτός διαδικασίας για την επεξεργασία του δικού μας πλαισίου αξιοποίησης του συγκεκριμένου Ταμείου επιστρατεύθηκαν συγκεκριμένα νεοφιλελεύθερα μυαλά, αγνοήθηκαν προτάσεις ή ιδέες συνδικάτων, συλλογικοτήτων, ακόμα και των εκπροσώπων της Αυτοδιοίκησης.
Σωστά. Αλλά το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι. Το αρχικό πλαίσιο οριοθετήθηκε από το συγκεκριμένο «apparat» στις Βρυξέλλες, κινήθηκε σε τετριμμένες λογικές, απλώς προσπάθησε να περάσει μια στρώση «μοντερνισμού» σε συντηρητικές αντιλήψεις για την οικονομία. Να το πούμε απλά. Αν η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία αποφάσισε ότι από ντιζελοκίνητη θα γίνει ηλεκτροκίνητη, αυτό δεν αποτελεί αλλαγή μοντέλου. Στόχος θα παραμείνουν τα υπερκέρδη, εργαλείο ο εθνικός προστατευτισμός, κάποιες χώρες θα συνεχίζουν ως απλοί πελάτες. Οι ανισότητες μεταξύ παραγωγών/εξαγωγέων και καταναλωτών/εισαγωγέων όχι μόνο δεν θα αμβλυνθούν. Αντίθετα μάλλον θα διογκωθούν. Το προβλέπουν και τα πιο συντηρητικά στη λογική τους Ινστιτούτα Οικονομικών Ερευνών. Για να αφήσουμε στην άκρη το χρήζον επείγουσας μελέτης ερώτημα, αν όλο αυτό δεν είναι καν «πράσινη συμφωνία», αλλά «πράσινο ξέπλυμα του νεοφιλελευθερισμού».
Ποιοί παίρνουν τις αποφάσεις, τι πλαίσιο θέτουν, πώς ορίζουν τη σχέση δημόσιου-ιδιωτικού, τι ρόλους επιφυλάσσουν σε κάθε χώρα της ευρωζώνης; Αυτά είναι τα κρίσιμα ερωτήματα, που αξίζει να τεθούν. Δεν είναι άσχετα και με το ύψος του Ταμείου, που από αρχικά 500 δισ. ευρώ σε επιδοτήσεις «ανέβηκε» στα 750, αλλά για να σπάσει στα δύο, εκ των οποίων το ένα αφορά δάνεια.
Η Ούρσουλα που πήγε στο φεγγάρι
Η «Ευρώπη» συνεχίζει να σκέφτεται σε κλισέ. Είναι συντηρητική, αδύναμη να πάρει ρίσκα, διαθέτει αργά αντανακλαστικά. Οι ανισότητες, η μαζική ανεργία των νέων, η δημιουργία ολιγοπωλίων σε βάρος των μικρότερων δε θα αντιμετωπιστούν με ψίχουλα, όνειρα για δήθεν «μοχλεύσεις» και άστοχες συγκρίσεις της φον ντερ Λάιεν με «ταξίδια στο φεγγάρι». Η ίδια βραδύτητα και φοβικότητα πλανάται και πάνω από την συζήτηση για τη μείωση του δημόσιου χρέους, που όπως διαφαίνεται θα οδηγήσει σε λύσεις μεσοβέζικες και καθυστερημένες, κρυμμένες πίσω από ευφάνταστους τίτλους, όπως το «EU Νext Generation» και οικογενειακές φωτογραφίες με ασταφτερές οδοντοστοιχίες. Οι «φειδωλοί» δεν θα παραδώσουν εθελοντικά την μπαγκέτα.
Ολα τα παραπάνω διαφεύγουν δυστυχώς συχνά της προσοχής μιας κριτικής που εστιάζει περισσότερο στις πρακτικές της υλοποίησης, αγνοώντας τον συντηρητικό πυρήνα του αρχικού σχεδιασμού. Οταν σου έχουν δώσει τα υλικά για φασολάδα, εσύ δε μπορεί να υποστηρίζεις ότι θα έφτιαχνες μουσακά.
