Κάποια στιγμή θα πρέπει να αναλογιστούμε σοβαρά πώς ορίζουμε την «πράσινη ανάπτυξη». Γιατί το «deal» μυρίζει έντονα ξέπλυμα. Για να γίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει να ξεκινήσουμε προφανώς από την «ανάπυξη» σκέτη. Με τον όρο αυτό συνηθίζεται να αποδίδεται με ποσοστά η μεγέθυνση της οικονομικής δραστηριότητας. Τα νούμερα αυτά όμως δεν λένε όλη την αλήθεια. Δεν μετρούν ούτε τις συνέπειες, ούτε την κατασπατάληση των φυσικών πόρων, ούτε τις συνθήκες εκμετάλλευσής τους, ούτε το αποτύπωμά τους στο φυσικό περιβάλλον, ούτε τις δυσκολίες ή αδυναμίες αντικατάστασής ή ανακύκλωσής τους.
Ουσιαστικά είτε πράσινη, είτε μπλε, είτε... ροζ ως «ανάπτυξη» στον καπιταλισμό αναφέρεται απλώς ή αύξηση του ΑΕΠ μετρημένη σε χρήμα. Δε μετράει ούτε τις περιβαλλοντικές, ούτε τις κοινωνικές, ούτε τις υγειονομικές, ούτες τις ψυχικές συνέπειες για τον πληθυσμό στον οποίον εκάστοτε αναφέρεται. Κινείται στην λογική μιας «αέναης» μεγέθυνσης. Περισσότερα, μεγαλύτερα, πλουσιότεροι...
Με τον όρο «πράσινη» έχει πλέον περάσει στην καθομιλουμένη να εννοείται τις περισσότερες φορές η παραγωγή, που δεν εκπέμπει ρύπους θερμοκηπίου. Για αυτό για παράδειγμα ο Εμανουέλ Μακρόν επιμένει ότι και η πυρηνική ενέργεια μπορεί να χριστεί πράσινη. Η «πρασινάδα» δηλαδή μετριέται συνήθως μονοσήμαντα. Το τι προηγείται ή το τι ακολουθεί συνήθως υποβαθμίζεται ή αγνοείται εντέχνως.
Το να θεωρεί όμως ο μέσος μικροαστός ότι η συμβολή του στην πράσινη ανάπτυξη θα είναι να σταματήσει να χρησιμοποιεί πλαστικό καλαμάκι και να μαζεύει χρήματα για να αποκτήσει κάποτε ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο είναι κάτι παραπάνω από κοροΐδία. Και η καταστροφή του πλανήτη ως ενός συστήματος αυτάρκειας και φυσικής ισοροπίας δεν είναι μόνο θέμα εκπομπών αερίων.
Για παράδειγμα η εξόρυξη πρώτων υλών που υποτίθεται θα «καθαρίσει» τα αυτοκίνητα, είτε αφορά τις μπαταρίες τους, είτε αφορά άλλα ηλεκτρονικά συστήματα τους, μέσα στο υπάρχον σύστημα που έχει ως στόχο του την κερδοφορία, δεν προβλέπεται να προχωρήσει με όρους «πιο καθαρούς» από εκείνους που έχουν προκαλέσει ένα σωρό πολέμους για το πετρέλαιο και τα παράγωγά του. Αντιθέτως η καταλήστευση απλώς μετατίθεται σε ένα άλλο επίπεδο, σε άλλους πιο «σύγχρονους» τομείς.
Εκτός αν πιστεύει κανείς ότι το κοβάλτιο που σε ποσοστό 68% έρχεται από το Κονγκό εξορύσσεται εκεί με όρους ανθρωπισμού και σεβασμού για τους εργάτες της περιοχής. Το 98% του βορίου, το οποίο χρειάζεται η βιομηχανία ημιαγωγών, εισάγεται από την γνωστή για την ποιότητα της δημοκρατίας της Τουρκία. Το ίδιο θα μπορούσε να πει κανείς και για τα ορυχεία λιθίου, νικελίου ή σπάνιων γαιών είτε μιλάμε για άλλες χώρες της Αφρικής, είτε για τη Βολιβία ή τη Χιλή.
Η Κομισιόν έχει ανακοινώσει πριν από κάποιους μήνες την πρόθεσή της να ενισχύσει τους τομείς εξόρυξης τέτοιων πρώτων υλών εντός της Ευρώπης, για να μειώσει την εξάρτησή της από τρίτες χώρες. Eκανε λόγο για περίπου 30 υλικά, που θα παίξουν αποφασιστικό ρόλο στην πράσινη μετάβαση. Αλλά για τις βιομηχανίες του χώρου ο πειρασμός να πληρώνουν μισθούς σε εργάτες από τον Τρίτο Κόσμο, αντί σε ακριβούς και απαιτητικούς Ευρωπαίους θα παραμένει πάντα ακατανίκητος.
Οταν εξαντλείται το ένα δάσος
Αλλά είπαμε δεν είναι μόνο αυτό. Η λογική της συνεχούς μεγέθυνσης της οικονομίας της εκμετάλλευσης ολοένα και περισσότερων αποθεμάτων από αυτά που διαθέτει ο πλανήτης δε μπορεί να χαρακτηριστεί πράσινη, όσο καλή διάθεση και αν έχει κανείς. Το να εγκαταλείπεις ένα δάσος πριν την ολοκληρωτική αποψίλωσή του, για να πας στο διπλανό δεν σε κάνει οικολόγο. Σε κάνει απλώς υποκριτή.
Η λαιμαργία με την οποία η παγκόσμια βιομηχανία καταβροχθίζει απίστευτες ποσότητες ενέργειας, προκειμένου να «ανακάμψει» από την κρίση της πανδημίας, δείχνει ότι δε μπορεί να πιστέψει κανείς τις μεγάλες κουβέντες περί βιωσιμότητας και αειφορίας. Στόχος παραμένει το κέρδος. Μην ξεχνάμε ότι οι «πράσινες εταιρείες» θεωρούνται εξαιρετικά «μεζεδάκια» για τους αχόρταγους κερδοσκόπους των παγκόσμιων αγορών.
Τα προβλήματα δεν εξαντλούνται βεβαίως εκεί. Για παράδειγμα αυτή τη στιγμή καμιά αυτοκινητοβιομηχανία δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί ότι θα μπορεί να ανακυκλώσει πλήρως τα υλικά των ηλεκτρικών της οχημάτων. Εντάξει, θα μπορούσαν να βαφτίσουν πράσινες και τις χωματερές του μέλλοντος, φυσικά σε κάποιες μακρινές χώρες του τρίτου κόσμου.
Ο πράσινος μανδύας που προσπαθεί να φορέσει τώρα το παγκόσμιο κεφάλαιο δεν είναι παρά η καλύτερη κάλυψή του για να υπερβεί αδιέξοδα, που το ίδιο δημιούργησε. Το έχει ξανακάνει και θα το επιχειρήσει και πάλι στο μέλλον. Αρκεί να κινείται και να αναπαράγεται το χρήμα. Και αυτό που ανακάλυψαν κάποτε οι πιο πονηρές εταιρίες για το πράσινο ξέπλυμά τους (green washing) έχει δημιουργήσει πλέον σχολή. Μετατρέπεται σε επίσημη γραμμή για ένα ολόκληρο οικονομικό σύστημα.
Για παράδειγμα η Ενωση Γερμανών Βιομηχάνων έχει πάψει προ πολλού να ειρωνεύεται τα πράσινα σχέδια που μέχρι πρότινος τα απαξίωνε ως «τροχοπέδη στην ανάπτυξη». Αντιθέτως εκτιμά ότι θα χρειαστούν «επενδύσεις» 860 δισ. ευρώ μέχρι το 2030 δηλαδή κάπου 100 δισ. τον χρόνο για να μπορέσει να ολοκληρωθεί η «μετάβαση». Η ανακοίνωσή της θυμίζει το αίσθημα εκείνο του παροξυσμού, που καταλάμβανε τους χρυσοθήρες στην «Αγρια Δύση», όταν διέρρεαν πληροφορίες για νέες φλέβες χρυσού. Ακόμα και σε αυτή την περίοδο της «οικονομίας των ελλείψεων», όπως την έχουν βαφτίσει, που διανύουμε εδώ και ένα χρόνο περίπου, λίγοι είναι εκείνοι που μιλούν για την επιτακτικότητα ενός ολικού αναπροσανατολισμού. Τόσο σε σχέση με τις συνθήκες παραγωγής όσο και σε σχέση με την τελική στόχευση.
Μπορείτε βεβαίως να έχετε εμπιστοσύνη στην «οικολογική συνείδηση» ή ακόμα και στην κοινωνική των βιομηχάνων και των κερδοσκόπων. Οτι άλλαξαν μυαλά και τα κάνουν όλα πια για το καλό του πλανήτη και των παιδιών μας. Οπως φυσικά έχετε δικαίωμα να πιστεύετε ότι ο Ελβις και ο Τζιμ Μόρισον είναι ακόμα ζωντανοί ή ότι με το εμβόλιο τα αυτιά σας έχουν μετατραπεί σε κεραίες.
