Οσο τα αυταρχικά καθεστώτα τύπου Ρωσίας ή Κίνας τηρούσαν τα προσχήματα οι οπαδοί της παγκοσμιοποίησης ένοιωθαν ευτυχισμένοι. Είχαν μάλιστα στρογγυλοκαθήσει αναπαυτικά μέσα σε ένα τυπικό αφήγημα γνωστικής ασυμφωνίας. Αυτό δηλαδή που κάνουν οι άνθρωποι για να δικαιολογήσουν μια πράξη τους, που κατά βάθος γνωρίζουν ότι δεν πατάει και σε τόσο στέρεα πόδια. Προσπαθούσαν να πείσουν όλους εμάς ότι το ελεύθερο εμπόριο θα «διαβρώσει» τα αυταρχικά καθεστώτα και θα τα οδηγήσει και αυτά προς τον δημοκρατικό φιλελευθερισμό.

Ελεύθερο εμπόριο δε σημαίνει και ελευθερία

Η επίθεση του Πούτιν στην Ουκρανία, αλλά κι ο τρόπος που αντιμετωπίζει οποιαδήποτε φωνή αντίδρασης στο εσωτερικό της χώρας του, διέλυσαν οριστικά αυτό το μύθο. Κανονικά θα έπρεπε να το είχαν παραδεχτεί νωρίτερα, βλέποντας για παράδειγμα, ότι η βιονική οικονομική άνοδος της Κίνας χάρις και στη στενή εμπορική της διασύνδεση με την Δύση, δεν την έκανε πιο δημοκρατική. Οπως δεν έγιναν άλλωστε πιο δημοκρατικές οι μοναρχίες του Κόλπου, που εδώ και δεκαετίες τροφοδοτούν τον πλανήτη με πετρέλαιο, με νόμισμα αναφοράς, το οικονομικό «σύμβολο της ελευθερίας»: το αμερικανικό δολάριο.

Τώρα λοιπόν οι οπαδοί του καθαγιασμένου ελεύθερου εμπορίου, προσπαθούν να βρουν ένα άλλο αφήγημα που δεν θα τους υποχρεώσει να το «αφορίσουν», αλλά να το προσαρμόσουν στα νέα δεδομένα, για να πείσουν ότι υπάρχει και μια νέου τύπου παγκοσμιοποίηση μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας.

Ο πόλεμος ως στιγμή διαύγειας

Ο τελευταίος «Εconomist» κάνει μια πολύ φιλότιμη προσπάθεια σε αυτή την κατεύθυνση όταν γράφει ότι «Ο πόλεμος είναι μια τραγωδία, αλλά είναι και μια στιγμή διαύγειας. Το όραμα της δεκαετίας του 1990, ότι το ελεύθερο εμπόριο και η ελευθερία θα συμβαδίζουν, έχει διαρραγεί. Οι φιλελεύθερες κυβερνήσεις πρέπει να βρουν ένα νέο μονοπάτι που να συνδυάζει το άνοιγμα και την ασφάλεια και να εμποδίζει το όνειρο της παγκοσμιοποίησης να καταντήσει ξινό».

Η αλήθεια είναι ότι έτσι όπως έχουν αλληλεξαρτηθεί πλέον οι θεωρούμενες δημοκρατικές κοινωνίες με τις χαρακτηρισμένες ως «ανελεύθερες» ή αυταρχικές φαντάζει σχεδόν αδύνατο να υπάρξει ένας απότομος αποκλεισμός όλων των «μη δημοκρατών». Ή για να ακριβολογούμε, το κόστος για κάτι τέτοιο θα ήταν απαγορευτικό.

Στο ίδιο άρθρο του ο «Εconomist» παραθέτει μια σειρά από σχετικά εντυπωσιακά νούμερα, προς επίρρωση της παραπάνω άποψης. Περίπου 3 τρισεκατομμύρια δολάρια θα στοίχιζε μια υποχώρηση της Δύσης σε μια δική της «σφαίρα επιρροής» στην λογική του ψυχρού πολέμου. Αλλωστε μην ξεχνάμε ότι ακόμα και τότε, που ο πλανήτης ζούσε με την απειλή του μεγάλου «μπαμ» η Δύση συνέχιζε να προμηθεύεται στάρι και πετρέλαιο από τη Σοβιετική Ενωση.

«Οι ανοιχτές κοινωνίες συναλλάσσονται πάνω από 15 δισεκατομμύρια δολάρια την ημέρα με κλειστές, αγοράζοντας υπολογιστές κινεζικής κατασκευής και πετρέλαιο από τη Σαουδική Αραβία και πουλώντας Bulgari και Boeings» γράφει η ναυαρχίδα του βρετανικού οικονομικού φιλελευθερισμού.

Ενας ολικός ανασχεδιασμός

Συνεπώς αυτό που θα πρέπει να οργανώσει τώρα η Δύση είναι ένας ολικός «χειρουργικός» ανασχεδιασμός των εφοδιαστικών της αλυσίδων και της προμήθειας της ενέργειας της, έτσι ώστε να μην μπορεί να πέφτει στο μέλλον θύμα εκβιασμών. Οι μέχρι τώρα κινήσεις της δείχνουν ότι έχει θέσει ως προτεραιότητα το δεύτερο, το θέμα δηλαδή της προέλευσης της ενέργειας. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτό το εγχείρημα θα απαιτήσει απαραιτήτως λιγότερο χρόνο από το πρώτο, ειδικά μάλιστα όταν οι παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την παντοκρατορία της Κίνας στην αγορά των containers, που συνδέουν τις αγορές του πλανήτη μεταξύ τους.

Και αυτό είναι κάτι που δεν χρειαζόταν ο πόλεμος για να αποκαλυφθεί, αφού η πανδημία φρόντισε και αυτή να δώσει τα οδυνηρά μαθήματά της στους οπαδούς του outsourcing... Το να πετύχεις βεβαίως διαφοροποίηση στον τομέα των μεταφορών ή και επαναπατρισμό μεγάλου τμήματος της παραγωγής σου είναι κάτι που επίσης απαιτεί κόστος και χρόνο. Και τουλάχιστον στην περίπτωση των Ευρωπαίων δείχνει ότι μπορεί να σε οδηγήσει και σε σπασμωδικές αποφάσεις πανικού. Πάντως η αυτάρκεια είναι και ανέφικτη και αντιπαραγωγική.

Ο πλανήτης του «άσπρου-μαύρου» δεν υπάρχει

Eνας ακόμα λόγος που θα πρέπει να αποτρέψει τους Δυτικούς από την λογική να κλειστούν στο καβούκι τους είναι ότι όσο και αν το θέλουν, δε μπορούν να χωρίσουν το κόσμο σε «δικούς μας» και «δικούς τους». Μπορεί να το ονειρεύονται αυτό κάποιοι στην Ουάσιγκτον, αλλά η στάση πολλών χωρών στην υπόθεση της καταδίκης της ρωσικής επιθετικότητας έδειξε ότι είναι ουτοπικό να επιχειρείται να στριμωχτεί όλος ο πλανήτης στη λογική του άσπρου και του μαύρου. Αλλωστε κάτι τέτοιο θα σήμαινε και αστρονομικά διαφυγόντα κέρδη: «Οι χώρες που δεν θέλουν να διαλέξουν πλευρά μεταξύ της Δύσης, της Ρωσίας και της Κίνας αντιπροσωπεύουν το ένα πέμπτο του παγκόσμιου ΑΕΠ και τα δύο τρίτα του πληθυσμού του πλανήτη» υπενθύμιζε πάλι ο «Economist».

Αλλά το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τους σημερινούς αντιπάλους. «Στον πόλεμο, η διακοπή των οικονομικών σχέσεων έχει νόημα. Στην ειρήνη, ο στόχος πρέπει να είναι ο περιορισμός των εξαγωγών μόνο των πιο ευαίσθητων τεχνολογιών σε ανελεύθερα καθεστώτα». Οπότε όταν τελειώσει ο πόλεμος μπορούμε να το ξαναδούμε, όπως διαφαίνεται άλλωστε και από την τακτική μερικών ισχυρών ευρωπαϊκών δυνάμεων.

Συνεπώς το σχέδιο είναι απλό στη σύλληψη, αλλά δύσκολο στην εφαρμογή: Πάμε για ένα συνολικό ρεκτιφιέ, μια αναπροσαρμογή, έστω αν το προτιμάτε μια αναβάθμιση της παγκοσμιοποίησης για να μην την αφήσουμε να «ξινίσει». Με λιγότερες ψευδαισθήσεις και περισσότερο πραγματισμό. Δεν χρειάζονται οι ηθικολογίες γιατί αυτοί που σήμερα τιμωρούνται με κυρώσεις αύριο μπορεί να ξαναγίνουν πελάτες ή προμηθευτές μας. Απλώς θα φροντίσουμε να μην κοιτάμε μόνο προς αυτούς και δεν θα κοροιδευόμαστε ότι έτσι θα τους εκδημοκρατίσουμε κιόλας. Ο κυνισμός είχε πάντα το πλεονέκτημα ότι ήταν απλός στη σύλληψή του και εύληπτος για όσους δεν θέλουν να χώνουν το κεφάλι στην άμμο.