Τον Απρίλιο του 1947 η νεαρή (πριγκίπισσα τότε) Ελισάβετ σε ένα ραδιοφωνικό της μήνυμα από το Κέηπ Τάουν της Νότιας Αφρικής είχε υποσχεθεί ότι θα αφιερώσει τη ζωή της στην υπηρεσία της «μεγάλης αυτοκρατορικής οικογένειας». Ηταν ένας όρκος πίστης που έμελλε να αποδειχθεί ως το πρωτεύον συστατικό στοιχείο της μετέπειτα 70χρονης βασιλείας της.
Εκείνα τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια ήταν ήδη ξεκάθαρο ότι η άλλοτε πανίσχυρη αυτοκρατορία είχε αρχίσει να βιώνει τους πρώτους κλονισμούς, σε ένα κόσμο που αναζητούσε πλέον νέες ισορροπίες και έδινε πρόσθετο οξυγόνο σε απελευθερωτικά κινήματα, που ζητούσαν τον τερματισμό της αποικιοκρατίας.
Οταν πέντε χρόνια αργότερα η Ελισάβετ Β γινόταν βασίλισσα, η Ινδία είχε ήδη κατακτήσει την ανεξαρτησία της και το αίσθημα του «ανήκειν» στην παγκόσμια αυτοκρατορία είχε εξασθενήσει σε μια σειρά από χώρες «κλειδιά», όπως ο Καναδάς, η Αυστραλία ή η Νέα Ζηλανδία.
Η Κοινοπολιτεία των Εθνών, ένας μάλλον χαλαρός σύνδεσμος κρατών που είχε δημιουργηθεί το 1931 ακριβώς για να κρατήσει ζωντανό αυτό το συναίσθημα, χωρίς πάντως γραπτές υποχρεώσεις και κάποιο κοινό «Σύνταγμα», έμοιαζε να απειλείται από ασυγκράτητες φυγόκεντρες δυνάμεις.
Ταξιδεύοντας με το «Βritannia»
Η Ελισάβετ ποτέ δεν φάνηκε να συμβιβάζεται με την συρρίκνωση αυτής της παγκόσμιας διάστασης της αυτοκρατορίας της. Μια από τις πιο αγαπημένες της δραστηριότητες, την οποία δεν εγκατέλειψε ακόμα και σε μεγαλύτερη ηλικία ήταν να ταξιδεύει ανά τον κόσμο, κατά προτίμηση με το αγαπημένο της πλοίο «Βritannia» και να επισκέπτεται τους «υπηκόους» της, θυμίζοντας τους ότι ανήκαν στην «Μεγάλη Βρετανία». Η εξασθένησή της των τελευταίων χρόνων πριόρισε αυτή τη δραστηριότητα και ο θάνατος της μοιάζει τώρα να επιταχυνει την αποστασιοποίηση από το νησί χωρών που με την «γοητεία» της προσπαθούσε να κρατήσει κοντά στην καρδιά της αυτοκρατορίας. Η άνοδος του Καρόλου Γ στο θρόνο του αναθέτει ένα πρόσθετο «βαρύ καθήκον», που πολλοί αμφιβάλουν αν θα είναι σε θέση να εκπληρώσει, να διασώσει δηλαδή από την απαξίωση ή και την πλήρη διάλυση ένα «θεσμό» κατάλοιπο περασμένων μεγαλείων.
Τα 14 «κοινοπολιτικά Βασίλεια»
Αυτή τη στιγμή στην Κοινοπολιτεία ανήκουν 54 χώρες. Μόνο 14 από αυτές (εκτός της Βρετανίας) παραμένουν «Κοινοπολιτικά βασίλεια» (realms) με σημαντικότερα φυσικά τα τρία από τα ιδρυτικά μέλη Αυστραλία, Καναδά και Νέα Ζηλανδία. Τα υπόλοιπα είναι κάποια εξωτικά μέρη κυρίως νησιά, που βολεύουν μια χαρά και για άλλου τύπου οικονομικές δραστηριότητες (Τζαμάικα, Μπαχάμες, Γρενάδα, Παπούα-Νέα Γουϊνέα, Νήσοι Σολομώντα, Τουβαλού, Αγία Λουκία, Αγιος Βικέντιος, Αντίγκουα και Μπαρμπούντα. Μπελίζ, Αγιος Χριστόφορος και Νέβις).
Το πιο πικάντικο κομμάτι ιστορίας αυτής έχει να κάνει με το γεγονός ότι κατά καιρούς χώρες όπως η Υεμένη, αλλά και το μη αναγνωρισμένο διεθνώς «κράτος της Παλαιστίνης» είχαν εκφράσει την πρόθεση να ενταχθούν στην Κοινοπολιτεία, για να εξασφαλίσουν αναγνώριση και στήριξη από το «Στέμμα». Φυσικά τα αιτήματα αυτά απορρίφθηκαν.
Η απόσχιση των νησιών Μπαρμπάντος
Τον περασμένο Νοέμβριο η Σάντρα Μέισον, πρώτη πρόεδρος των Μπαρμπάντος ανακοίνωσε την ανακήρυξη των νήσων σε Κοινοβουλευτική Δημοκρατία και την αποχώρηση τους από την Κοινοπολιτεία, αντικαθιστώντας έτσι την Βασίλισσα ως αρχηγός του κράτους. Ηταν μια κίνηση που μπορεί να μην έχει τόσο τεράστια γεωπολιτική σημασία, αλλά σίγουρα εκμπέμπει έναν ιδιαίτερο συμβολισμό. Το παράδοξο της υπόθεσης ήταν ότι στην τελετή ορκωμοσίας της νέας προέδρου παρίστατο και ο Πρίγκηπας (τότε) Κάρολος, ο οποίος με βάση τις αντιδράσεις που εκδηλώθηκαν πρέπει να κατάλαβε ότι δεν ήταν καλοδεχούμενος από όλους τους περίπου 270.000 κατοίκους των νησιών. Κάποιοι μάλιστα ανοιχτά μίλησαν και αρθρογράφησαν για την ανάγκη να πληρώσει η Αυτοκρατορία αποζημιώσεις για τα παλιότερα εγκλήματά της εναντίον της αποικίας.
Η «αποχώρηση» της ταξιδιάρας βασίλισσας θα αναζωπυρώσει σύμφωνα με τη γνώμη πολλών αναλυτών τη συζήτηση που είχε ξεκινήσει αρκετές φορές για το νόημα της Κοινοπολιτείας, ειδικά σε χώρες που παραμένουν υπό το Στέμμα του Μπάκινγκχαμ.
Ενα νέο δημοψήφισμα στην Αυστραλία;
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει σίγουρα η περίπτωση της Αυστραλίας, μιας χώρας που η Βασίλισσα είχε επισκεφτεί επισήμως συνολικά 16 φορές από το 1954 μέχρι το 2011. Ηδη το 1999, όταν και είχε φουντώσει η συζήτηση για το αν οι Αυστραλοί θέλουν να παραμένουν υπό την Βασίλισσα, ένα ποσοστό 45% είχε ψηφίσει στο σχετικό δημοψήφισμα υπέρ της κατάργησης της Μοναρχίας και τη μετατροπή της Αυστραλίας σε προεδρική Δημοκρατία. Η Αυστραλία παρέμεινε έτσι «στο μαντρί». Από τότε τηρήθηκε μια άτυπη συμφωνία των πολιτικών δυνάμεων να μην ανακινηθεί ξανά το θέμα, όσο η Βασίλισσα παρέμενε εν ζωή. Τώρα, την ημέρα του θανάτου της Ελισάβετ κάποιοι όπως ο αρχηγός του Κόμματος των Πρασίνων, Ανταμ Μπαντ επανήλθαν, εκφράζοντας τα συλληπητήρια τους, αλλά εκτιμώντας ότι έφτασε η ώρα για απαλλαγή από το βασιλικό πολίτευμα.
Ο σημερινός πρωθυπουργός της Αυστραλίας, Αντόνυ Αλμπανέζε θεωρείται επίσης ως αντίπαλος της μοναρχίας, αλλά ζήτησε από τους συμπατριώτες του να μην βιάζονται. Παραδοσιακά οι συντηρητικοί πρωθυπουργοί ήταν οπαδοί της μοναρχίας και οι Εργατικοί επικριτικοί απέναντί της. Πάντως η επανάληψη ενός δημοψηφίσματος για το θέμα ήταν κάτι που είχαν βάλει στο τραπέζι οι κυβερνώντες Εργατικοί ήδη από τον περασμένο Ιούνιο. Αντίστοιχες συζητήσεις έχουν ξεκινήσει στη Τζαμάικα και στο Τουβαλού, ένα σύμπλεγμα κοραλλιογενών νησίδων στον Κεντρικό Ειρηνικό. Είναι βεβαίως η τρίτη μικρότερη χώρα του κόσμου, αλλά ίσως εδώ ισχύει η παροιμία «από μικρό... μαθαίνεις την αλήθεια».
Διχασμένοι είναι και οι πολίτες της Νέας Ζηλανδίας, όπου μάλιστα το 1981 είχε υπάρξει και απόπειρα εναντίον της, ενώ το 1986 κάποιοι είχαν πετάξει αβγά στο αυτοκίνητό της. Ειδικά οι αυτόχθονες Μαορί την έβλεπαν σαν την ενσάρκωση της αποικιοκρατίας. Επίσημα πάντως δεν είχε υπάρξει ποτέ κάποια πρωτοβουλία για αποχώρηση από το Βασίλειο. Με τον Κάρολο Γ ως «βιτρίνα της μοναρχίας» είναι πιθανόν το κλίμα να αλλάξει πλέον δραματικά.
