Η ΕΕ σημειώνει κάποια πρόοδο προς την προσθήκη διεθνών εταίρων στο ερευνητικό της πρόγραμμα Horizon Europe, αλλά τα παράπονα σχετικά με τους προτεινόμενους όρους ένταξης εξακολουθούν να προκαλούν διαμάχες. Σε μια στρογγυλή τράπεζα στις 28 Μαρτίου, εκπρόσωποι των κυβερνήσεων του Ισραήλ και της Ελβετίας εξέφρασαν την ανησυχία τους σχετικά με τους κανόνες της Επιτροπής που περιορίζουν την πιθανή πρόσβασή τους σε ερευνητικά έργα τελευταίου σταδίου σε κβαντικές και διαστημικές τεχνολογίες, σε αυτό που πρόκειται να είναι το πρώτο ερευνητικό πρόγραμμα της ΕΕ να είναι πλήρως ανοιχτή στον υπόλοιπο κόσμο.
Πολλαπλές συμφωνίες σύνδεσης βρίσκονται στα σκαριά και η επικεφαλής διαπραγματευτής του Horizon Europe της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Σίγκνε Ράτσο έδωσε μια ενημέρωση για το πώς εξελίσσονται οι διαπραγματεύσεις. Η Νέα Ζηλανδία εντάχθηκε, άλλες χώρες, όμως, εξακολουθούν να περιμένουν στην ουρά ή παραμένουν αναποφάσιστες. Ο Ράτσο είπε ότι μια συμφωνία με τον Καναδά θα μπορούσε να οριστικοποιηθεί «εντός του τρέχοντος έτους», ενώ η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα πρέπει να αποφασίσουν μετά την ολοκλήρωση των διερευνητικών συνομιλιών. Η Ελβετία περιμένει το πράσινο φως και η Επιτροπή δήλωσε, πρόσφατα, αισιόδοξη για τις προοπτικές. Το Ηνωμένο Βασίλειο πρόκειται να εισέλθει εκ νέου στις συνομιλίες σύνδεσης μετά την επίσημη υπογραφή της συμφωνίας του Windsor για το εμπόριο στη Βόρεια Ιρλανδία.
Ωστόσο, οι όροι της ένωσης αποδεικνύονται προκλητικοί, τόσο πολιτικά όσο και τεχνικά. Η Επιτροπή επιθυμεί τους παγκόσμιους εταίρους της να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα για να βοηθήσουν στην προώθηση της επιστήμης και στην αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων, όπως η κλιματική αλλαγή. Θέλει όμως, επίσης, να προστατεύσει την κυριαρχία της και να βάλει την Ευρώπη πρώτη. Για τις συνδεδεμένες χώρες, αυτοί είναι δύσκολοι λόγοι της συνέχειας. Η ΕΕ δεν θα επιτρέψει σε ξένους να εισέλθουν σε κάθε πρόσκληση επιδότησης και οι περιορισμοί για συμμετέχοντες εκτός ΕΕ στη διαστημική και κβαντική έρευνα σημαίνει ότι οι υποψήφιοι υποψήφιοι ξοδεύουν περισσότερα προσπαθώντας να καταλάβουν ποιες προσκλήσεις ενδιαφέροντος είναι επιλέξιμες, αντί να καθορίσουν ποιες τους ταιριάζουν καλύτερα, λέει ο Ντάνι Σέκερ, διευθυντής της Διεύθυνσης Έρευνας και Καινοτομίας για την Ευρώπη του Ισραήλ (ISERD).
Ο Σέκερ συμφωνεί ότι η ΕΕ πρέπει να προστατεύει τα στρατηγικά περιουσιακά στοιχεία, αλλά πιστεύει ότι υπάρχει καλύτερος τρόπος διαχείρισης αυτών των συμφερόντων. Μια ιδέα που προτείνει είναι να μετακινηθούν περιορισμένα θέματα σε ένα ξεχωριστό ερευνητικό πρόγραμμα της ΕΕ, καθιστώντας το Horizon πλήρως ανοιχτό σε όλους. Οι αντιρρήσεις δεν αφορούν μόνο τις προσκλήσεις στις οποίες μπορούν να συμμετάσχουν οι συνδεδεμένες χώρες, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο το Horizon Europe σχετίζεται με άλλα προγράμματα της ΕΕ. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα, στο Horizon Europe οι προσκλήσεις στον κυβερνοχώρο είναι ανοιχτές, ενώ στο αδελφό πρόγραμμα Digital Europe, η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο είναι κλειστή στις συνδεδεμένες χώρες.
Όταν οι Ισραηλινοί συμμετέχοντες προσπαθούν να υποβάλουν αίτηση για κλήσεις στον κυβερνοχώρο Horizon, οι ευρωπαίοι ομολόγοι συχνά δεν επιθυμούν να συνεργαστούν, επειδή φοβούνται ότι όταν θέλουν να μεταφέρουν το έργο από την έρευνα στο Horizon Europe στην ανάπτυξη στο πλαίσιο της Digital Europe, δεν θα είναι μπορεί να λάβει χρηματοδότηση λόγω των περιορισμών σχετικά με το ποιος μπορεί να εγγραφεί. «Αυτό επηρεάζει τη συμμετοχή και βλέπουμε μειωμένη συμμετοχή σε αυτή την πλευρά του προγράμματος τα τελευταία δύο χρόνια», λέει ο Σέκερ.
Για την Ελβετία πχ, η οποία εξακολουθεί να περιμένει να της επιτραπεί να συσχετιστεί, οι περιορισμοί σημαίνουν ότι οι ερευνητές της δεν μπορούν να συνεργαστούν με τους ομολόγους της της ΕΕ σε τομείς στους οποίους είναι ισχυρότεροι. Αυτές περιλαμβάνουν την κβαντική έρευνα και το διάστημα στο Horizon Europe και τους υπολογιστές υψηλής απόδοσης στο πλαίσιο της Ψηφιακής Ευρώπης. «Υπάρχουν μόνο λίγες κλήσεις που είναι περιορισμένες – ναι, αυτό είναι αλήθεια, αλλά το χέρι είναι αρκετά μεγάλο», λέει η Μάσα Ζουρμπρίγκεν, αναπληρώτρια επικεφαλής μονάδας για τα προγράμματα-πλαίσιο της ΕΕ στην Ελβετική Κρατική Γραμματεία Εκπαίδευσης, Έρευνας και Καινοτομίας.
Όμως, η Ράτσο λέει ότι η ΕΕ δεν είναι διατεθειμένη να υποχωρήσει αν δεν εξασφαλιστεί η αμοιβαιότητα. «Πολύ λίγα θέματα προσκλήσεων είναι κλειστά για οντότητες τρίτων χωρών στο τρέχον πρόγραμμα εργασίας και ακόμη λιγότερα για οντότητες σε συνδεδεμένες χώρες. Θα συμφωνήσετε ότι είναι κυρίαρχο δικαίωμα και υποχρέωση κάθε δικαιοδοσίας στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της ΕΕ, να προστατεύει τα στρατηγικά ευαίσθητα συμφέροντα. Και το κάνουν όλοι στον κόσμο. Άλλωστε, το Ισραήλ κάνει το ίδιο», είπε.
Για την ΕΕ, η προσέλκυση εταίρων στο ερευνητικό της πρόγραμμα είναι ένας τρόπος για να επιταχυνθεί η πράσινη και ψηφιακή καινοτομία, και να διατηρηθεί όλο και περισσότερο η θέση της στην παγκόσμια σκηνή. «Οι μετασχηματισμένες γεωπολιτικές εντάσεις με τη συνεχιζόμενη ρωσική επιθετικότητα στην Ουκρανία έχουν αυξήσει τη σημασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θέτουν τις θεμελιώδεις αξίες υπό αμφισβήτηση. Σε αυτό το πλαίσιο, η ανάγκη συνεργασίας με κέντρα αριστείας με ομοϊδεάτες παγκοσμίως είναι ακόμη πιο επιτακτική», λέει η Ράτσο.
Στην περίπτωση της Βρετανίας και οι δύο πλευρές λένε ότι βρίσκονται στη διαδικασία να αποφασίσουν τι θα ακολουθήσει, με τις συζητήσεις να προβλέπονται τις επόμενες εβδομάδες. Η Ράτσο αναφέρθηκε σε μια «σφιχτή ατζέντα τεχνικών συναντήσεων» όπου οι λεπτομέρειες θα απορριφθούν. Ενδέχεται να υπάρχουν ορισμένα σημεία συγκρούσεων: το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ συμφώνησαν αρχικά τους όρους σύνδεσης τον Δεκέμβριο του 2020, αλλά πολλά έχουν αλλάξει τα τελευταία δύο χρόνια, κάτι που θα έχει αντίκτυπο στις επερχόμενες συνομιλίες. «Πρέπει να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα ότι χάσαμε δύο χρόνια από ένα επταετές πρόγραμμα. Νομίζω ότι αυτό είναι εύλογο να συζητηθεί, αλλά δεν έχω λεπτομέρειες», δήλωσε ο Άνταμ Τζάκσον, διευθυντής διεθνούς έρευνας και καινοτομίας στο Υπουργείο Επιστήμης, Καινοτομίας και Τεχνολογίας του Ηνωμένου Βασιλείου. «Αυτό θα γίνει σαφές τις επόμενες εβδομάδες».
Ειδικότερα, σε σχέση με την Ελβετία, μετά από χρόνια αδιεξόδου καθώς η τεταμένη σχέση των Βρυξελλών και της Βέρνης έθεσε σε κίνδυνο την επιστημονική συνεργασία, τελικά κοιτάζει ψηλά, σύμφωνα με τον Ράτσο. Ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής Μάρος Σέφκοβιτς, επισκέφθηκε πρόσφατα τη Βέρνη και η εμπειρία ήταν «θετική». Μόλις επιλυθούν τα ευρύτερα πολιτικά ζητήματα μεταξύ της ΕΕ και της Ελβετίας, οι Ελβετοί επιθυμούν να ενταχθούν στο πρόγραμμα και βρίσκονται επί του παρόντος σε διερευνητικές συνομιλίες με την Επιτροπή. Ο Σέφκοβιτς θέλει να βρει μια συμφωνία μέχρι το καλοκαίρι του 2024, αλλά δεν υπάρχει χρονοδιάγραμμα για την ένωση Horizon πέρα από αυτό. Η ένωση Horizon «θα ήταν προτεραιότητα στην κοινή πορεία», είπε πρόσφατα κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας στο Πανεπιστήμιο του Φράϊμπουργκ. «Αλλά και πάλι, αυτό είναι μέρος του ευρύτερου πακέτου. Με άλλα λόγια, εάν πρόκειται να προχωρήσουμε σε νέες συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένης μιας για το Horizon Europe, Πρέπει να κινηθούμε με τον ίδιο ρυθμό σε όλα τα υποκείμενα ζητήματα στις σχέσεις μας». Πετώντας τη μπάλα στο ελβετικό γήπεδο, «χρειάζονται δύο για το ταγκό», είπε η Ράτσο, επαναλαμβάνοντας την αγαπημένη γραμμή της Επιτροπής.
O Καναδάς είναι η επόμενη χώρα που θα ενταχθεί στο Horizon Europe. «Ελπίζουμε να ολοκληρώσουμε τις επίσημες διαπραγματεύσεις με τον Καναδά σύντομα, έτσι ώστε από το επόμενο έτος ο Καναδάς να μπορεί να συνδεθεί με το πρόγραμμά μας», δήλωσε η Ράτσο.
Νότια Κορέα και Ιαπωνία: Αυτοί οι δύο ολοκλήρωσαν διερευνητικές συνομιλίες με την Επιτροπή. Η Ράτσο λέει ότι έχουν τώρα όλες τις πληροφορίες σχετικά με τη συμμετοχή, αλλά τα εξετάζουν προσεκτικά όλα πριν λάβουν την απόφαση. Η Επιτροπή περιμένει νέα.
Η συμφωνία έχει ολοκληρωθεί και ερευνητές από τη Νέα Ζηλανδία μπορούν να συμμετάσχουν στο Horizon Europe επί ίσοις όροις με τους ομολόγους της ΕΕ, αλλά η επίσημη συμφωνία πρέπει ακόμη να υπογραφεί. Εν τω μεταξύ, η Νέα Ζηλανδία αυξάνει την ευαισθητοποίηση για τις ευκαιρίες και εργάζεται για τη δημιουργία ενός δικτύου σε εθνικά σημεία επαφής για να διευκολύνει τους ερευνητές της να συμμετέχουν. «Είναι αλήθεια ότι πρέπει να εκπαιδεύσουμε τους ερευνητές μας πώς να λειτουργούν στο πρόγραμμα Horizon Europe, αλλά υπάρχει μεγάλη εμπειρία εκεί και δεν νομίζω ότι αποτελεί μεγάλο εμπόδιο στη συμμετοχή των ερευνητών μας», είπε ο Τζον Κριτς, κύριος σύμβουλος στο Υπουργείο Επιχειρήσεων, Καινοτομίας και Απασχόλησης της Νέας Ζηλανδίας.
Η σύνδεση δεν βρίσκεται στον ορίζοντα της Νότιας Αφρικής προς το παρόν λόγω περιορισμένων προϋπολογισμών και προκλήσεων σχετικά με την ενσωμάτωση του επιστημονικού συστήματος της χώρας στο πλαίσιο της ΕΕ, αλλά οι παλίρροιες θα μπορούσαν να αλλάξουν στο μέλλον, λέει ο Εούντι Μαμπούζα, υπουργός σύμβουλος για τον ανώτερο εκπρόσωπο επιστήμης και τεχνολογίας της Νότιας Αφρικής, τμήμα επιστήμης και καινοτομίας. Προς το παρόν, η Νότια Αφρική συνεχίζει την 26ετή επιστημονική συνεργασία της με την ΕΕ σε άλλες μορφές. έχει ήδη επιτρέψει στους δύο να συνεργαστούν σε στρατηγικούς τομείς και να αξιοποιήσουν χρηματοδότηση.
Η Αίγυπτος, η Ιορδανία και το Αζερμπαϊτζάν έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον για ένταξη στο πρόγραμμα. Οι διαπραγματεύσεις με το Μαρόκο συνεχίζονται ακόμη εν μέσω αναφορών ότι υποτιθέμενες πολιτικές διαφωνίες σχετικά με το καθεστώς της Δυτικής Σαχάρας ενδέχεται να εμποδίζουν την πρόοδο.
